تغییر و تحولاتی که در دوره ی نوجوانی رخ میدهد، هم نوجوان را گیج می کند و هم برای والدین ابهام برانگیز است. با آغاز بلوغ، تغییرات سریع جسمی شروع می شود و از طرف دیگر تغییرات شناختی و فکری نیز در نوجوانان آغاز می گردد بطوریکه این تغییر و تحولات به آنها کمک می کند تا مانند افراد بالغ و بزرگسال به دنیا نگریسته و فکر کنند. تغییرات عاطفی و هیجانی نیز بخش دیگری از فرآیند بلوغ است که بر اثر آن توجه نوجوان به جنس مخالف معطوف گشته و حتی در برخی از موارد آنها را با مشکلات عاطفی همراه می کند. به طور کلی سالهای نوجوانی برای برخی از افراد دوران بسیار پر استرس و دشواری است؛ چرا که این مرحله از رشد باعث تغییرات اساسی در تمام جنبه های زندگی فرد می گردد.

از طرف دیگر تغییرات هورمونی، تغییرات در خلق و خو و فشار همسالان نیزبر تصمیمات نوجوان تاثیر بسزایی خواهد گذاشت و در اثر همین مساله نوجوان ممکن است تصمیمات نادرستی را اتخاذ کند که نتیجه آن عواقب منفی و گاه مشکلات جبران ناپذیر باشد و مهم تر از همه اینکه، مرحله نوجوانی دورانی است که عزت نفس افراد، در آن شکل می گیرد. البته در برخی از موارد عزت نفس در اثر تغییر و تحولات دوره نوجوانی کاهش می یابد؛ که این کاهش، موقتی بوده و مجدداً با تقویت خود و اطرافیان بالا می رود.

عزت نفس از این نظر دارای اهمیت است که احساس نوجوان نسبت به خود، بر اعمال و رفتار وی تاثیر می گذارد

منظور از عزت نفس در نوجوانی، باور هر فرد نسبت به ارزشها و تواناییهای خود می باشد که برای خود، چه مقدار اهمیت و احترام قائل است و موفقیتهای خود را نشانه تلاش و کوشش خویش می داند یا خیر ؟!

عزت نفس در نوجوانی از این نظر دارای اهمیت است که احساس فرد نسبت به خود، بر اعمال و رفتار وی تاثیر می گذارد. بنابراین هر نوجوان، هر تعریفی از خود داشته باشد، همان عزت نفس او را نشان می‌دهد.

من كیستم؟

پاسخی كه نوجوان به این سؤال می‌دهد، نشان دهنده میزان عزت نفس او است.

نوجوانانی که عزت نفس و اعتماد به نفس بالایی دارند، سریعتر دوست پیدا می کنند، بر رفتارهای خود کنترل بیشتری دارند و از زندگی بیشتر لذت می برند. لذا داشتن احساس قوی از عزت نفس در این دوران به معنای اطمینان به خود و آن چیزی است که انجام می دهند. نوجوانانی که در این دوره از زندگی اعتماد به نفس مثبت و قوی دارند، می توانند تصمیمات و انتخابهای درستی را انجام دهند و سازگاری خوبی با بزرگسالان دارند. همچنین اعتماد به نفس مثبت ارزش و اهمیت بسیاری در زندگی نوجوان و موفقیتهای بعدی وی دارد.

چگونه نوجوانانی با اعتماد به نفس تربیت کنیم؟
گام اول
به رفتارهای مثبت نوجوان خود پاداش دهید. نوجوان را به داشتن مسئولیت و مسئولیت پذیری تشویق کنید. زمانیکه وی در برابر وظایف و کارهایش مسئولانه رفتار می کند او را تحسین کنید و در مقابل بی توجهی ها و اهمال کاریها، او را از پیامدهای منفی رفتارش مطلع کنید.

مهارتها و توانمندیهای نوجوان خود ار افزایش داده (البته با فراهم آوردن شرایط آموزش مناسب) و از او بخواهید که در موقعیتهای مختلف این توانمندیها را در معرض نمایش قرار دهد. به طور کلی تاکید بیشتر بر نقاط مثبت و توانمندیهای او بکنید تا از این طریق عزت نفس فرزندتان افزایش یابد.

گام دوم
در فرآیند هویت یابی نوجوان خود را همراهی کنید. هویت نوجوان، در نتیجه ی برداشت وی از خود و خصوصیاتی که داراست و همچنین از طریق ارزشهایی که از اطرافیان بدست می آورد(همانند سازی)، کسب می گردد. از آنجایی که برداشت نوجوان از خویش، حاصل تصویر ذهنی است که وی از خود ساخته و این تصویر ذهنی تحت تاثیر خودگویی های (مثبت یا منفی) او و قضاوتی است که نوجوان از خود دارد، لذا توصیه می گردد که والدین به نوجوانان کمک کنند تا تصویری مثبت و منطقی از خود، در ذهن بپرورانند.

در دوره ی نوجوانی در اثر تغییر و تحولات جنبه های مختلف، عموماً افراد به سمت اظهارات و خودگویی های منفی از خود می پردازند. کمک والدین به نوجوان برای ترمیم این ساختارها و قضاوتهای شناختی از خود و بررسی دقیق توانایی ها و ویژگیهای مثبت، در پرورش عزت نفس آنها تأثیر مطلوبی دارد.

گام سوم
از انتقادهای تند و خشن، نسبت به فرزند نوجوان خود بپرهیزید. انتقاد کردن از نوجوان و گوشزد کردن رفتارهای منفی، در سطح مطلوب، اقدامی مناسب است چرا که باعث کاهش رفتارهای نامطلوب و افزایش نرخ رفتارهای مطلوب می گردد. به آنها آموزش دهید که اشتباهات خود را شناخته و از آنها عبرت بگیرند. اما از طرف دیگر انتقادات شدید، بیشتر باعث تخریب عزت نفس در نوجوانان می شود.

نوجوانانی که در این دوره از زندگی اعتماد به نفس مثبت و قوی دارند، می توانند تصمیمات و انتخابهای درستی را انجام دهند و سازگاری خوبی با بزرگسالان دارند

همیشه انتقاد سودمند، موثرتر و سازنده تر از انتقادات تند و تیز است، زیرا این نحوه رفتار مسئولیت پذیری نوجوانان را افزایش داده و باعث درس گرفتن آنها از اشتباهاتشان می گردد. زمانیکه نوجوانتان دچار اشتباه می گردد، به او کمک کنید تا مشکل را شناسایی کرده و سپس با کمک هم برای حل این مشکل از روش «بارش مغزی» استفاده کنید. «بارش مغزی» نوعی روش حل مساله است که در آن انواع راه حلها در نظر گرفته شده و سپس بهترین راه حل انتخاب می گردد.

این روش به نوجوان شما کمک خواهد کرد تا تغییرات مثبت و اساسی در زندگی خود ایجاد کند.

گام چهارم
به نوجوان خود اجازه تصمیم گیری مستقلانه بدهید. به نوجوان خود اعتماد داشته باشید و بعد از ارائه اطلاعات و آگاهی های لازم، به او این فرصت را بدهید که در امور مختلف تصمیم گیری کند. سپس در برابر تصمیمات مثبت او را تشویق کرده و در ازای تصیمات نادرست او را تنبیه نکنید بلکه اجازه دهید با مشکلات مواجه شده و خودش مشکلاتش را حل نماید. نکته مهم این است که برای آنها تصمیم نگیرید و تنها در این راه، آنان را یاری کنید و اگر اقدام اشتباهی انجام دادند از نوجوانتان حمایت کنید اما اجازه دهید از اشتباهی که خودش باعث بروز آن شده، درس بگیرد. مهارت یافتن در فرایند تصمیم گیری، از عوامل موثر در تقویت عزت نفس نوجوانان است.

گام پنجم
به نوجوان خود هدف گذاری صحیح را بیاموزید. علاوه بر اینکه به نوجوان خود می آموزید چگونه اهداف منطقی و واقع بینانه و در حد توان خود تعیین کند، او را در رسیدن به این اهداف حمایت و راهنمایی کنید. برای این منظور با نوجوانتان مشورت کنید و ببینید اهداف مورد علاقه او چه هستند؟ از طرف دیگر تواناییها و استعدادهای او را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهید و سپس با همکاری هم ببیند آیا بین این اهداف و علایق و استعدادها هماهنگی و تناسب لازم وجود دارد یا خیر؟ از این طریق نوجوان شما می تواند بین ممکن و غیرممکن تمایز قائل شده و دیدگاهی واقع بینانه تر نسبت به شرایط خود پیدا کند. این گام، تاثیر بسیار مثبت و موثری در ترفیع سطح عزت نفس نوجوانان دارد.

مریم عطاریان – بخش خانواده و زندگی