اشاره:

ذكر و ياد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد كه ياد متقابل خدا از بنده، روشنى دل، آرامش قلب، ترس از(نافرمانى) خدا، بصيرت و شناخت شيطان، بخشش گناهان، و علم و حكمت از جمله آنهاست.

يكى از زيباترين جلوه هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسى‏ترين راه‏هاى سير و سلوك، ذكر است؛ يعنى مترنم بودن زبان و قلب انسان به اسمإ حسناى الهى و شاداب نگه داشتن گل روح در زير باران ياد حق.

ذكر خدا ارتباط معنوى عبد سالك با رب مالك است و اين انسان است كه نبايد خود را وقف زندگى مادى كند و مقصد را در خود و دنياى خود محدود سازد، بلكه بايد خود را براى سفر پر فراز و نشيب ابديت آماده و مهيا كند.

ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجاب‏آور و با شكوهى دارد كه هريك از آنها در سازندگى روحى و اخلاقى انسان تإثير به سزايى دارد. عمده‏ترين اين آثار و ثمرات به شرح زير است:

آنچه گذشت:
قسمت اول- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 1. ياد خدا نسبت به بنده - 2. روشنى دل - 3. آرامش قلب

قسمت دوم- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 4. خشيت و ترس از خدا - 5. بصيرت يافتن و شناخت شيطان - 6. بخشش گناهان - 7. حكمت و علم

8. باطن بينى

در پرتو تداوم در ذكر خدا مى توان ديده ملكوت بين پيدا كرد و درهاى آسمان معنى را به روى خود گشود: «و فتحت لهم ابواب السمإ...» [1] نور ذكر، باطن امور را بر ما مى گشايد حتى به حقايق آخرت و جهان ديگر مى‏توان آگاهى يافت. حضرت على(عليه السلام) در خطبه اى كه صفات اهل ذكر است صريحا اين حقيقت را بيان فرموده است: «گويا دنيا را به پايان رسانده و به آخرت درآمده و مشاهده كننده صحنه آخرت هستند و گويا بر احوال پنهان اهل برزخ در مدت اقامتشان در آنجا آگاهند و قيامت تاى وعده‏هاى خويش را جلو چشم ايشان محقق ساخته و در همان حال كه هنوز در دنيا هستند پرده غيب از جلو چشمشان كنار رفته به طورى كه مى‏بينند آنچه را كه ديگر مردم نمى‏بينند و مى‏شنوند آنچه را كه ديگران قادر به شنيدن آن نيستند». [2]

9. افزايش هدايت
ذكر خدا درجات هدايت را افزايش مى‏دهد. در سوره كهف آمده است: «...و إذكر ربك اذا نسيت و قل عسى ان يهدين ربى لاقرب من هذا رشدا». [3] «پروردگارت را ياد كن و بگو شايد خداهم مرا به چيزى كه به حق و صواب نزديكتر از اين باشد، هدايت كند». در اين آيه خداوند به پيامبرش دستورى مى‏دهد تا امت از آن استفاده كنند، مى‏فرمايد: اگر خدا را فراموش كردى به ياد خدا باش تا بر هدايت تو افزوده گردد. معلوم مى‏شود هر درجه‏اى از ذكر كه هم سطح خود ايمان و هدايت را در بر دارد، زمينه‏اى است براى درجه بعدى و هدايت بالاتر و ايمان افزونتر. (و إذكر ربك اذا نسيت...)، يعنى اگر آن درجه عاليه را از دست دادى، باز هم به ياد خدا باش و متذكر حق باش تا خداوند رشد بيشتر و بهترى به تو مرحمت كند. [4]

10. عدم از خودبيگانگى
يكى از موجبات عمده ركود و بى‏ثمرى انسان، در افتادن به ورطه خود فراموشى و از خودبيگانگى است. قرآن كريم تنها عامل خودفراموشى را خدافراموشى معرفى مى‏كند كه به وسيله ذكر و ياد خدا مى‏توان از اين ورطه هولناك نجات يافت: «و لا تكونوا كالذين نسوا الله فانسيهم انفسهم اولئك هم الفاسقون». [5] «مانند آن افرادى مباشيد كه خدا را فراموش كردند پس خداوند هم آنان را از ياد خودشان برد و اينان همان فاسقان هستند».

11. مقبوليت و پذيرش
يكى از نشانه‏هاى اينكه فرد بداند مورد رضايت خدا هست يا نه؟ اين است كه فرد ببيند اهل ذكر است يا نه. آنان كه مى‏بينند توفيق ذكر خدا را دارند بايد مطمئن باشند كه مقبول خداى تعالى و مورد عنايت او هستند تا وقتى كه خداوند از بنده‏اى خشنود نباشد، اجازه نمى‏دهد نام پاكش بر دهان او جارى شود و مداومت در ذكر داشته باشد. كسانى كه مى‏بينند ذاكر خداى متعال هستند بايد اطمينان داشته باشند كه خدا نخست ذاكر آنها بوده است. [6]

آنچه در شماره‌هاي آتي خواهيد خواند:

قسمت چهارم- آثار ذكر در سازندگى روحى و اخلاقى: 12. كنترل قواى فكرى - 13. زدودن غم و اندوه - 14. نجات از غفلت

تنظيم براي تبيان: گروه دين و انديشه - حسين عسگري

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. نهج البلاغه، خطبه 222، 13.

[2]. همان، خ‏222، 8، 9، 10.

[3]. كهف، 24.

[4]. پاسدار اسلام، ش 137، ص 45.

[5]. حشر، 19.

[6]. مجله تربيت، سال دهم، ش 1، ص 30.