کاروان "شناختنامه" قرآن، اينک در آستانه بلند سوره "الرحمن" ايستاده‏است، منزلگاهي ديگر از پنجاه و پنجمين وادي نور.

نام بلندآوازه اين سوره‏، «رحمن»، همان نام شکوهمندانه خداست، خدايي که آموزنده کتاب تشريع، قرآن، آفريننده کتاب تکوين،انسان، و بيان آموز اولين و آخرين است.

درباره فرودگاه اين سوره، ديدگاه مشهور همان قول «ابن عباس» است که مي گويد: آيات اين سوره، جز آيه 29، همگي در مكّه فرود آمده است امّا عده اي ديگر از مفسران، چون «حسن» بر آنند كه آيات اين سوره بي استثناء، جملگي در مدينه نازل شده است.

در اهميت تلاوت اين سوره روايتهايي بي شمار وارد شده است از جمله پيامبر رحمت گستر درباره اش فرموده است:

"من قرأ سورة الرحمن رحم الله ضعفه و ادى شكر ما انعم الله عليه. هر كس سوره مباركه «رحمن» را تلاوت كند، خدا به ناتوانى او در سپاس نعمت‏ها رحمت مى‏آورد و حق سپاس نعمت‏هايى را كه به او ارزانى داشته است، خودش ادا مى‏كند."( 1)

بيان امام كاظم (ع) نيز مشهور است که آنرا "عروس قرآن" خوانده و فرموده است:"لكلِّ شى‏ءٍ عروس، و عروس القرآن سورة الرحمن جلّ ذكره"

اما بشنويد از رييس مکتب شيعه، امام صادق (ع) که مي فرمايد: " لاتدعوا قراءة القرآن و القيام بها، فانها لاتقر فى قلوب المنافقين و تأتى ربّها يوم القيامة فى صورة آدمىّ فى احسن صورة و اطيب ريح حتى تقف من الله موفقاً لا يكو ن احد اقرب الى الله منها..." تلاوت سوره مباركه رحمن و قيام به آموزش درس‏هاى آن را هرگز رها نكنيد، چرا كه اين سوره هرگز در دل‏هاى نفاق‏گرايان و اصلاح‏ناپذيران استقرار نمى‏يابد، و خدا آن را در روز رستاخيز در چهره انسانى - كه داراى زيباترين سيما و دل‏انگيزترين و خوشبوترين رايحه است - قرار مى‏دهد.

آن گاه در نزديك‏ترين جايى كه از همگان به خدا بيشتر تقرب دارد مى‏ايستد. خدا از او مى‏پرسد: چه كسى در دنيا به مفاهيم و معارف و درس‏هاى تو ارج نهاد و تو را تلاوت كرد و به مقررات تو عمل نمود؟ او در پاسخ پروردگارش نام‏هايى را برمى‏شمارد و با آمدن نام هر كس، چهره او نيز در برابر ديدگان مردم سپيد و درخشان مى‏گردد. در اين هنگام خداى فرزانه به آنان خطاب مى‏كند كه: اينك شما مى‏توانيد در مورد هر آن كس كه بخواهيد شفاعت كنيد و آنان بسيارى را شفاعت مى‏كنند و شفاعت آنان به لطف خدا مورد قبول قرار مى‏گيرد و به آنان پيام مى‏رسد كه همگى شما وارد بهشت پرطراوت و زيبا شويد و در هر كجاى آن خواستيد زندگى كني(2)

اکنون نگاهي گذرا بر محتواي اين سوره بيندازيم:

"سوره ي مبارکه، به خلقت اجزاء عالم از آسمان ، زمين ، دريا، انسان و جن، توسط خداوند بلندمرتبه سخن گفته و به نظم عالم که مورد استفاده جن و انس است اشاره مي کند.

عالم را به دو مرحله، زندگي دنيا که با فنا و نيستي اهلش فاني خواهد شد و مرحله ي حيات آخرت که جاودانه بوده و در آن مسير سعادت و شقاء و اهل آن از يکديگر جدا خواهند شد، تقسيم مي کند.

نظام وجود، اعم از دنيا و آخرت بوده و يک نظام واحد است که اجزاء آن به يکديگر ارتباط داشته و همديگر را تکميل مي کنند.

هر نعمتي در دار وجود است از آن حق تعالي است. به همين جهت مکرراً اعتراف مي گيرد «فبأي آلاء ربّکما تکذبان»3.سوره با نام خداوند با صفت رحمت عامه اش که شامل مؤمن و کافر مي شود آغاز مي گردد و با ثناء او به پايان مي رسد. «تبارک اسم ربک ذي الجلال و الاکرام.» 4

«کلّ من عليها فان و يبقي وجه ربک ذوالجلال و الاکرام.»5

همه ي صاحبان عمل از جن و انس فاني اند. دنيا به سرخواهد آمد و تمامي طوايف جن و انس فاني خواهند شد .

نشأة و حياتي ديگر ظهور خواهد کرد و اين فناء حيات دنيا و ظهور حيات آخرت هر دو از نعمتهاي الهي است زيرا حيات دنيا مقدمه رسيدن به آخرت است و گذشتن از مقدمه و رسيدن به هدف نعمت است . حقيقت اين فنا ،رجوع إلي الله و انتقال ازدنيا است نه فناء مطلق و نابود شدن. تنها چيزي که باقي مي ماند وجه الله است که تمامي صفات جمالي و جلالي حق را داراست." 6

----------------------

1- مجمع البيان، ذيل تفسير سوره الرحمن

2- همان

3- الرحمن/25

4- الرحمن/78

5- الرحمن:26-27

6- الميزان ج 19ص105-106