مراسم"طشت گذاری"

نماد فراتی که از تشنه لبان کربلا، دریغ شد!

واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان، و ایثارگری­ها سقای کربلا (حضرت ابوالفضل علیه السلام) برای رسانیدن آب به تشنگان، و حماسه­آفرینی آنانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین، قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان، که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخورد بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است، تا بدانجا که انعکاس این امر را در جای-جای فرهنگ مردم و بخصوص در شکل_­گیری آداب و رسوم و آئین­ها شاهد هستیم.

منبع: http://ardebilnews.blogfa.com/cat-16.aspx

از جمله مراسمی که می توان در این زمینه، معرفی نمود، رسم "طشت گذاری" یا "طشت گردانی" است که منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام می­باشد. " در این آئین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد." در اردبیل، این رسم از 27 ماه ذیحجه آغاز می شود. در گذشته، این مراسم در روز اول با برگزاری در مسجد جامع، شروع می شد و از روزهای بعد، مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گردانی می کردند. امروزه نیز این مراسم با اندک تغییراتی، در چندین روز با شور و حال خاصی در اماکن مخصوص (مثل حسینیه اوچدکان، مسجد جامع، مسجد اعظم و...) برگزار می گردد. به این صورت که دسته هاى زنجیرزنى و سینه زنى با نوحه­سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل عَلَم های عزاداری، به یاد تشنگان کربلا، مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت هایى از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد، طشت ها در جاى مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص طشت­گذارى، پر از آب می شود. از این طشت ها، بیشتر حاضران و عزاداران، مقداری آب به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان، برمی­دارند.

در مواردی نیز ممکن است طشت­ها قبلا در خانه­ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد. که در این صورت دسته­های عزادار به آن خانه رفته و پس از انجام عزاداری، طشت­ها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم به راه می­افتند.

در فرهنگ عاشورا در توضیح بیشتر این سنت آمده: مراسم طشت گذاری، "مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود وطشت­های آب را که رمزی از "فرات" می باشد در مساجد و حسینیه‏ها می‏آورند. این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت ، در روز 27 ذیحجه‏، آب مشکها را در طشت­ها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب‏نمودند. ^"

این‏مراسم از سه روز مانده به محرم در مسجد جامع،مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگراجرا می‏شود.طشتها را بالای سرها می‏گیرند و مسجد را دور می‏زنند،سپس در داخل آنها آب می‏ریزند.مردم دست به طشت و آب آن می‏زنند و این آئین، نوعی بیعت با امام حسین‏«ع‏» ‏و حمایت از عباس‏«ع‏»است. مردم آب طشت ها را در شیشه‏هایی برای شفا و تبرک برمی‏دارند."

مراسم سوگواری ایام محرم

مراسم سوگواری ایام محرم همه ساله در اردبیل با شور خاصی برگزار می شود. در نخستین شب های این ماه، تکیه های عزاداری برپا و درکنار آن مسجدها، حسینیه ها عرصه گرد آمدن سوگواران می شوند.

دسته های عزاداری شکل می گیرد و داغداران امام حسین (ع) رخت یکسره سیاه به تن دارند. گروه هایی سینه می زنند. برخی نیز زنجیرزنان در این ماتم شرکت جسته اند. دسته ها در خیابان های شهر به راه می افتند. نوحه خوان، سوزناک می خواند. عزاداران پاسخ می دهند و طبل و سنج نیزنوایشان را همراه می کند.

در اردبیل نیز- که شهری مذهبی تاریخی است- و مردمانش همچنان پای بند سنت های مذهبی دیرینشان هستند این آئین ها حال و هوای ویژه ای دارند.

گروه های عزادار در گذر از خیابان ها از سوی بانیان تکیه های بزرگ و خانواده های شهدا، با چای و شربت نذری پذیرایی می شوند.

پوشیدن رخت سیاه- بویژه در کودکان- نذری است که همچنان در میان مردم رواج دارد. تهیه شام، آش، شربت، حلوا و... از جمله دیگر نذرهایی است که مرم اردبیل همه ساله در این ایام ادا می کنند

مراسم عزاداری هر شب شور بیشتری می یابد در روز عاشورا نیز از بامداد تا ساعتی پس از نیمروز، شبیه خوانی روز عاشورا و بازآفرینی وقایع این روز برگزار می شود. این آئین چنان که اشاره شد در فضای باز و با بهره گیری از عوامل بسیار از جمله بازیگران و سیاهی لشکرهای متعدد، لباس های ویژه، اسب ودیگر تجهیزات، اجرا می شود.

گروه بازیگران تعزیه اردبیل سالیان دراز است که این آیین را به اجرا درمی آورند و همه ساله نیز با وجود گرمای شدید و سرمای سوزان منطقه، مردم اردبیل و شهرهای مجاور، برای دیدن این مراسم در این محل گرد می آیند. تعزیه خوانی اردبیل به گفته صاحب نظران یکی از باشکوه ترین تعزیه های کشور است.

سرانجام در غروب عاشورا، مراسم شام غریبان برگزار می شود و عزاداران در ماتم این روز جانگزا به سوگ می نشینند. همانند چنین آئین هایی در روستاهای منطقه اردبیل نیز برگزار می شوند.

روز اول محرم هر روز دسته‌ی یکی از محلات شش‌گانه و شعبه‌هایش به بازار وخیابان می‌آیند و عزاداری می‌کنند. اخیر نظمی به این حضور داده‌اند و چون شهر شش محله دارد، روز اول محرم و نهم محرم و یک روز جمعه، که مابین این ده حتماً واقع می‌شود، تعطیل است. [البته الانه آن روز جمعه (و یا یکی از روزهایی که دسته‌ی خاصی ندارد) معمولاً دسته‌ی دانشجویان دانشگاه و با حضور چهره‌های علمی شهر به شهر می‌آیند و عزاداری می‌کنند، چون در بین این دسته اهالی شهرهای مختلفی وجود دارند، نوع مراسمات بسیار متفاوت می‌شود، نمی‌دانم شاید به ابتکار استاد جابر عناصری، چون در این روزها معمولاً خیلی فعال هستند] این دسته‌ها روزی که قرار است به صورت کامل و با تمام شعب به بازار بیایند، تشریفات خاصی دارند و سعی تمام در برگزاری وظیفه‌شان به صورت کامل را دارند، [اصطلاحاً می‌گویند امروز "بازارا چی‌خا‌جیوگ"] از صبح تدارک حرکت آماده می‌شود و وقتی بزرگان محله آماده شدند، اول بیرق بزرگ محله در پیش حرکت می‌کند، این بیرقها بعضاً بسیارقدیمی و عمر بیش از چند قرن را دارند و با دقت و وسواس نگهداری شده‌اند، برای مثال بیرق مسجد عالی‌قاپو را نادر شاه اهدا کرده و هنوز موجود است]البته خود مسجد عالی‌قاپو پارسال در طرح جامع شهری قرار گرفت و خرابش کردند تا از نو بسازند و امسال به صورت یک چادر بزرگ در مقابل بقعه‌ی شیخ‌صفی قرار گرفته‌است.] پشت بیرق بزرگان محله و علما با احترام و رعایت ردیف و ترتیب حرکت می‌کنند، و بعدش طبال‌ها و دسته‌های سینه‌زنها یا دسته‌ی زنجیرزنها.پیراهنهای سینه‌زنی و زنجیرزنی مخصوص است و طبل و شیپور-زنان هم لباسهای مخصوصی دارند.

نوحه‌های زنجیرزنی و نوحه‌خوانی هم متفاوت است و هر دسته هم نوحه‌خوان خودش را دارد. [اصطلاحاً می‌گویند فلانی "زنجیر دی" یعنی فلانی برای زنجیرزنان نوحه می‌خواند] منهای سوز و گدازی که در نوحه‌ها وشاه‌بیت‌ها نهفته است، ترتیب عجیب و زیبایی صفوف که گاه به بیش از 300 نفر هم می‌رسد، تاثیرگذار است. سینه‌زنان دست چپ را بر سینه گذاشته و با دست راست ضربات آهنگین و هماهنگی بر سینه وارد می‌کنند که تابع حالات نوحه است و فرمول خاصی برای هر نوحه دارد. [این همه آداب که نمی‌توانم خوب شرح دهم، فقط برای نشان دادن ادب و احترامی است که امام حسین (ع) قائلند [

وقتی دسته‌ی محله (یکی از شش‌گانه) حرکت کرد، پشت سرش "خولا"هایش به ترتیب با همان ترکیب حرکت می‌کنند و از محلات بزرگ و راسته‌بازار ] همان بازار بزرگ سنتی اردبیل که مسجد جامع هم در آن واقع است] می‌گذرند و مردم از این دسته پذیرایی می‌کنند و به نوحه‌خوانش خلعت می‌دهند و وقتی به محله‌ی خود بازگشتند مراسم پایان یافته و فردانوبت محله‌ی دیگر است. دسته‌ها در شب‌های دیگر به مساجد داخل شاخه‌ی خویش رفته و عزاداری می‌کنند. که این هم اعمالی مانند استقبال از دسته‌ی مهمان و ادای احترام و سلام توسط گروه طبل وشیپور و علمهنگام رسیدن به همدیگر و غیره را دارد.

تاسوعا و مراسم شمع گذاری

روز نهم محرم یعنی تاسوعا مراسم دیگری دارد در این روز اردبیلیان در41 مسجد شمع روشن می کنند. این شمعها نذری است و معمولا اشخاص برای برآورده شدن حاجات خود چنین نذری می نمایند. وقتی افراد چنین دسته ای به مسجدی می رسند در کنار طشت آن در ظرفهای مخصوص شمع سوز ، شمع ها را روشن می کنند و از طشت می بوسند وحاجت خود را طلب می کنند وقتی که آفتاب غروب می کند در بیشتر مساجد مردم ودسته های شمع گذار در کنار طشت گرد می آیند و فاتحه می خوانند. برخی از عزاداران، مسیر مساجدی را که باید در آنها شمع روشن نمایند با پای برهنه طی می کنند.

مراسم شمع گذاری در غروب روز تاسوعا در این شهر از حال و هوای خاصی برخوردار است.

بئشیک (گهواره(

بشیک یا گهواره کوچک یکی از نمادهایی است که در دستجات عزاداری اردبیل و به خصوص در روز عاشورا از آن استفاده می شود. گهواره کوچکی که با پارچه های سبز و یا مشکی پوشانده می شود. حمل آنها در جلو دستجات عزاداری اکثرا بر عهده دختران کوچک و نوجوان است که با قرائت اشعاری در ارتباط با حضرت علی اصغر(ع) فرزند شش ماهه سید و سالار شهیدان و تیر خوردن آن حضرت حزن و اندوه خاصی را در بین عزاداران ایجاد می نمایند

شبیه خوانی

روزهای محرم با نزدیک شدن به روز عاشورا حال و هوای دیگری دارد و حزن واندوه آن نسبت به روزهای اول بیشتر و بیشتر می شود. در روز نهم محرم روز تاسوعا حسینی اهلی محله های از اردبیل که قرار است در محله آنها مراسم شبیه خوانی بر گزار شود شروع به آماده سازی محل برای اجرای مراسم می کنند.

میدان (محل اجرای تعزیه) محلی به شکل دایره می باشد. برای آماده سازی این محل از قبل میله های بلندی ر درست می کنند دور تا دور زمین میدان می کوبند در روی هر یک از این میله ها سه یا چهار عدد حلقه جوش می دهند. از این حلقه برای رد کردن طناب و حصار کشی دور میدان استفاده می شود تا از ورود افراد غیر از شبیه خوانان به داخل میدان جلوگیری شود این کار برای جلو گیری از اختلال در اجرای مراسم است.

در دو طرف میدان، دو محل برای شبیه خوانان ((اصحاب امام)) و ((افراد یزید)) تدارک دیده می شود که شامل : یک عدد چادر صحرائی و تعدادی صندلی برای نشستن آنها می باشد. خیمه های کوچکی در اطراف چادر امام خوانها ایجادمی شود که نشان از خیمه یاران امام حسین (ع) می باشد. در وسط میدان یک راه برای ورود و خروج تعزیه خوانان جهت تغییر گریم وجود دارد. چون مراسم معمولاً در نزدیک مساجد اجرا می شود برای تغییر گریم قسمتی از مسجد برای این کار اختصاص داده می شود. بلند گو ها نصب و آزمایش می شود. پرچم های در مسیر برای راهنمایی مهمانان نصب می شود.

این کار ها معمولاً تا ساعت 3 ، 4 بعد از ظهر روز تاسوعا طول می کشد. بعد از آماده سازی میدان داخل میدان کاملاً نظافت شده و آماده اجرای مراسم شبیه خوانی می شود.

از محل های که در آنها مراسم شبیه خوانی از حال و هوای خاصی برخوردار هست می توان به :

محله ارس (مسجد سید الشهداء

محله امام رضا ( مسجد امام رضا)

محله وحدت 3( مسجد امام سجاد)

محله خاتم النبیین (مسجد خاتم النبیین)

و روستاهای اردبیل که ازجمله در روستای انار و روستای فخر آباد که در این روستا ها مراسم شبیه خوانی به سبک مراسم قدیمی اجرا می شود و دارای بیشترین تماشاگر برای مراسم می باشد.

مردم از اولین ساعات روز عاشورا دسته ، دسته برای دیدن مراسم به طرف میدان های تعزیه حرکت می کنند هر کسی برای خود زیر اندازی می آورد و جای مناسبی را برای دیدن مراسم انتخاب می کند. از اول صبح گروه طبل زنان که شامل : چهار یا شش عدد طبل کوچک، یک یا دو عدد طبل بزرگ ، یک عدد سنج و یک یا دو عدد نی می باشد با نواختن طبل مردم را برای تماشای مراسم دعوت می کنند. مردم رفته رفته دور میدان جمع می شوند و لجظه به لحظه جمعیت زیاد می شود. ماشین های سبک و سنگین دور میدان پارک می کنند و مردم برای دیدن بهتر مراسم به بالای ماشین ها می روند. مراسم معمولاً از ساعت 9، 9:30 شروع می شود.

در حین مراسم کسانی که نذر دارند شروع به پخش نذر می کنند، قربانی های متعدد در میدان ذبح می شود. مراسم تا ساعت یک ، یک ونیم بعد از ظهر طول می کشد در آخر مراسم با آتش کشیدن خیمه ها توسط افراد یزید مراسم شبیه خوانی به پایان می رسد. در گذشته بعد از آتش زدن خیمه قمه زنان به وسط میدان می آمدند و شروع به قمه زنی می کردند که این مراسم به دستور مراجع ممنوع شده. بعد آتش زدن خیمه ها مردم شروع به سینه زنی اطراف خیمه ها می کنند بعد مردم شبیه خوانها را تا مسجد همراهی می کنند معمولاً افراد که در این مراسم همکاری دارند نهار را در داخل مسجد یا خانه اهالی محل که نذر دارند صرف می کنند.

در روستا ها اطراف اردبیل معمولاً کسانی که برای تماشای تعزیه از راههای دور و نزدیک می آیند ناهار مهمان مردم روستا هستند و هر یک از اهالی چند نفر از مهمانان را برای صرف ناهار با خود به منزل می برند و معمولاً کسی بدون صرف نهار از روستا خارج نمی شود

در بعضی از محلات اردبیل در روز سوم شهادت امام حسین و72 تن از یاران با وفای امام مراسم شبیه خوانی برگزار می شود با عنوان ((زینب شبیه ی)) در این مراسم دیگر از شمشیر وسپر خبر نیست در این مراسم شبیه خوانان سعی می کنند احوالات اسراء را بعد از شهادت حضرت عباس و امام حسین به مردم نشان دهند.

محل شبیه خوانی مثل مراسم شبیه خوانی روز عاشورا آماده می شود و حصارکشی شده و برای اجرای مراسم در روز سوم شهادت امام آماده می شود. در این مراسم قسمتی از کاخ بنی امیه و شام ساخته می شود و تختی برای یزید ابن معاویه در گوشه میدان تدارک دیده می شود. در شروع مراسم اسراء را از کربلا به شام می آورند و یزید شروع به توهین به اسراء می کند و حضرت زینب خطبه آتشین خود در رابطه با معرفی یزید ابن معاویه و خاندان نبوت می خواند.و...

از محله های که این مراسم سالیان سال در آنها اجرا می شود می توان به :

1- ((محله امیر المومنین)) مسجد امیر المومنین

2-((محله وحدت 2)) مسجد امام سجاد

البته باید اشاره کردکه در روستاها و حومه اردبیل نیز این مراسم برگزار می شود