نوروزخوانی یا بهارخوانی یا نوروزی، گونه‌ای از آوازخوانی است که در گذشته در ایران رواج داشته است. در حال حاضر خاستگاه این گونه آوازخوانی بیشتر در استان‌های مازندران و گیلان است که به صورت بسیار محدود انجام می‌گیرد.

پیشینه نوروزخوانی

پیشینه این گونه آواز مربوط به دوران قبل از اسلام است که در بعضی از کتب نزدیک به دین زرتشتی و در ستایش اهورامزدا و همچنین در توصیف طبیعت و زیبایی فصل بهار و ستایش شاهان و امیران آمده است.

گذر زمان

بعد از ورود اسلام و مذهب شیعه این گونه آواز با مفاهیم مذهبی و روایات اسلامی آمیخته شد.

نوروزخوانی و ایران‌شناسان

درباره نوروزخوانی برای نخستین بارالکساندر خوتسکو ایران‌شناس روسی در سال ۱۸۴۲ در کتابی در مورد فرهنگ و گویش‌های شمال ایران که در لندن به چاپ رسید اشاره کرده است.

نوید نوروز

در نوروزخوانی افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می‌شود پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌روند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خوانند.

حاجی فیروز

حاجی فیروزه، سالی یه روزه، همه می‌دونن، منم می‌دونم، عید نوروزه.
فیروز یا حاجی پیروز منادی سنتی نوروز است که در روزهای نزدیک به نوروز در کوچه‌ها و خیابان‌های ایران ظاهر می‌شود.

رقص و شادی

حاجی فیروز مردی است با چهره سیاه کرده و لباسی به رنگ قرمز همراه با کلاه دوکی شکل قرمز، دایره و دنبکی به دست می‌گیرد، به خیابان می‌آید و به رقص و شیرینکاری و خواندن شعرهای ضربی می‌پردازد.

بازگشت از سرزمین مردگان

مردم از هر سنی دور او جمع می‌شوند و همراه با او شادی می‌کنند. گفته می‌شود که سیاهی صورت حاجی فیروز به دلیل بازگشت او از سرزمین مردگان است.

سبزه عید

سَبزه از نشانه‌های نوروز و اجزای سفره هفت سین است. سبزه از جوانه گندم، جو و عدس رویانده می‌شود. ایرانیان معتقدند که شادابی و خرمی را در طول سال به همراه دارد. مرسوم است که سبزه را تا روز سیزدهم نوروز که سیزده به در خوانده می‌شود نگاه داشته و همراه با آن بدی‌ها و کدورت‌ها را دور می‌ریزند. همچنین برخی معتقدند که گره زدن سبزه در روز سیزده به در سبب باز شدن بخت جوانان دم بخت می‌شود.

خانه تکانی

برای برگزاری جشن نوروز مقدماتی لازم است. مردم ایران قبل از فرا رسیدن سال نو به پاکیزه کردن خانه‌های خود می‌پردازند. کمتر خانوادهای است که در اسفندماه مشغول خانه‌تکانی نباشد.

شستشو

مردم آنچه با شستن تمیز می‌شود، می‌شویند؛ از جمله فرش، گلیم و پرده‌ها؛ ظروف مس، ورشو و نقره را هم پرداخت و سفیدکاری می‌کنند.

چهارشنبه سوری

جشن آتش در واقع پیش درآمد جشن نوروز است که نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده است.

سرخی تو از من

واژه «چهارشنبه سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته است و سوری که به معنی سرخ است ساخته شده. در این روز مردم آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند و در زمان پریدن می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من».

رسم‌های چهارشنبه سوری

ایرانیان در شب چهارشنبه سوری کوزه‌های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به‌زیر افکنده و آنها را می‌شکستند و کوزه نویی را جایگزین می‌ساختند. این رسم اکنون نیز در برخی از مناطق ایران معمول است و مردم بر این باورند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌گردد و با شکستن کوزه، آن بلاها دور خواهد شد.

آجیل مشگل‌گشای

در گذشته پس از پایان آتش‌افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی که از زمستان باقی مانده بود را روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این آجیل بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان شده و کینه و رشک از وی دور می‌گردد. امروزه اصطلاح نمک‌گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نکردن از همین باور سرچشمه گرفته است.

فال‌گوشی و قاشق‌زنی در چهارشنبه‌ سوری

در رسم فال‌گوشی دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند. در رسم قاشق‌زنی جوانان چادری بر سر و روی خود می‌کشند تا شناخته نشوند و به در خانه دوستان و همسایگان می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد.