تصور اینکه مردم دوران ماقبل تاریخ چنین دانش عمیقی در زمینه نجوم داشته‌اند، باورنکردنی است. اما باستان‌شناسان مطمئن هستند که سازندگان استون هنج به خوبی از چرخه 19ساله ماه آگاه بوده‌اند و گواه این مدعا....
مردم دوران باستان همراه با کاهنان سفیدپوش منتظر لحظه طلوع آفتاب می‌ماندند تا اولین پرتوهای خورشید در افق پدیدار شود و روی سنگ پاشنه (Heel Stone) بتابد. اما ابهامات جدی درخصوص ابعاد دیگر آیین گرامیداشت زمان وجود دارد.
در ساعت 3:40 بامداد روز 21 ژوئن (اول تیرماه) هزاران نفر در استون هنج جمع شده‌اند تا شاهد پدیده‌ای باشند که به مناسبت آن در طول قرن‌ها در دشت سالیسبری جشن برپا شده است: طلوع آفتاب در آغاز تابستان (بلندترین روز سال.) مردم دوران باستان همراه با کاهنان سفیدپوش منتظر لحظه طلوع آفتاب می‌ماندند تا اولین پرتوهای خورشید در افق پدیدار شود و روی سنگ پاشنه (Heel Stone) بتابد. اما ابهامات جدی درخصوص ابعاد دیگر آیین گرامیداشت زمان وجود دارد. باستان‌شناسان بسیاری از باورهای قدیمی ‌را به چالش کشیده‌اند - از ارتباط این بنا با طلوع آفتاب در آغاز تابستان تا نظریه‌هایی راجع به اهداف سازندگان اصلی بنا - و نظریه‌ای جدید مطرح کرده‌اند که اصلا چرا این بنا ساخته شده است. مدت‌هاست نادرستی بسیاری از موضوعاتی که درباره استون هنج مطرح می‌شود، آشکار شده است. کاهنان در ساخت این بنا نقشی نداشته‌اند و صرفا برای مراسم مذهبی از آن بهره می‌برده‌اند. در واقع، تفکر کنونی بر این اساس است که نه کاهنان و نه هیچ‌کس دیگری در ساخت استون هنج نقشی نداشته‌اند. در طول 5هزار سال اخیر ساختارهای مختلفی در همین مکان و هر یک پیچیده‌تر از دیگری ایجاد شده است. آنچه در ابتدا وجود داشت یک «هنج» ساده یا خندق مدور بود که یک راه‌آب داشته و در طول هزار سال بعد توسط دو حلقه از سنگ‌های ایستاده و متحدالمرکز احاطه شد. (احتمالا برای ساخت آن از 80 قطعه سنگ آتشفشانی باریک به نام سنگ آبی استفاده کردند.) پس از گذشت 500 سال یا بیشتر بنا شکل نعل اسبی به خود گرفت و سنگ‌های «سارسن تریلیتون» هر یک به وزن 25تن به آن اضافه شد. هر مرحله از ساخت بنا راز و رمزهای خاصی به همراه داشت. علت ساخت خندق اولیه چه بود؟ چرا در هزاره بعدی دو حلقه از سنگ‌های آبی به آن افزوده شد - و چگونه این سنگ‌ها از محلی که 380 کیلومتر دورتر از بنا بوده - آن هم قبل از اختراع چرخ - حمل شده است؟ چرا ساختار استون هنج به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد با پدیده های نجومی ‌در ارتباط است؟
بحث درباره استون هنج ده‌ها سال است که سر و صدای زیادی به‌پا کرده است. دانشگاهیان در حوزه‌های مختلف از اخترفیزیک و باستان‌شناسی تا مهندسی نظریه‌های متعددی مطرح کرده‌اند. به علاوه روشن است که اسرار استون هنج فقط می‌تواند با یک رویکرد چندجانبه حل شود. این موضوع باعث می‌شود محققان نگاهی نو به اسرار استون هنج داشته باشند؛ نگاهی نو به معنای واقعی کلمه.
یکی از تناقض‌های موجود در استون هنج، هم ترازی بین دایره میانی و هیل استون (که در خارج از این حلقه قرار دارد) و محل طلوع آفتاب در روز اول تابستان است. این تراز چندان دقیق نیست و موضوعی است که معمولا به تغییر محور زمین از زمان ساخت بنا تاکنون نسبت داده می‌شود. با این حال بسیاری بر این باورند که هیل استون هرگز در محل دقیق قرار نداشته است. در حالی که اندکی خطا در محاسبه سازندگان اولیه بنا طبیعی به نظر می‌رسد، تحقیقات ستاره‌شناسان در دهه 60 نشان می‌دهد که چنین خطایی وجود نداشته است.
از ویژگی‌های این اثر تاریخی می‌توان به ارتباط با پدیده‌های آسمانی از چرخه ماه (هلال تا بدر) تا سیکل پیچیده خسوف و کسوف اشاره کرد.
این ایده که استون هنج یک رصدخانه نجومی ‌پیچیده است در میان عامه مردم پذیرفته شده اما باستان‌شناسان معتقدندکه هنوز ابعاد ناشناخته‌ای در این بنا نهفته است. حتی اگر چنین باشد، اهمیت نجومی ‌بنا در تعیین هم‌ترازی هرگز جای تردید نخواهد داشت. سال 1979 در حفاری‌های انجام شده در نزدیکی هیل استون سنگ دیگری کشف شد که قابلیت تنظیم پرتوهای نور را در 5هزار سال پیش داشته است.
به نظر می‌رسد حتی استون هنج اولیه که فقط یک خندق مدوربه قطر 100 متر و یک راه‌آب بوده، در بررسی برخی از پدیده‌های آسمانی کاربرد داشته است. اما چطور؟ یکی از کاربردهای آن در برگزاری مراسم مذهبی بوده است. اما در سال 1995 ستاره‌شناس بریتانیایی، دکتر دونکن استیل نظریه‌ای متفاوت ارائه کرد: اساسا استون هنج به منظور پیش‌بینی فجایع کیهانی ساخته شده است.
شهاب‌سنگ‌ها یک خطر جدی برای ادامه حیات روی کره زمین محسوب می‌شوند و تحقیقات دکتر استیل نیز روی مسیر دنباله شهاب‌سنگ‌ها متمرکز شده است. عبور زمین از میان بقایای یک شهاب‌سنگ، می‌تواند بسیار مخرب و ویرانگر باشد. دکتر استیل نشان داد که چگونه در اثر عبور یک شهاب‌سنگ تخریب گسترده‌ای در 5هزار سال قبل روی زمین اتفاق افتاد؛ دقیقا همان زمانی که استون هنج اولیه در حال ساخته شدن بوده است. نکته جالب‌تر اینکه کره زمین هر ساله حدود آغاز فصل تابستان از میان متراکم‌ترین بقایای شهاب‌سنگ‌ها عبور می‌کرده است و این پدیده در آسمان شب، دقیقا در جایی که هیل استون قرار دارد، قابل مشاهده بوده است.
احترام به مادر زمین
حتی اگر استون هنج اولیه فقط یک «سیستم هشداردهنده» پدیده‌های کیهانی بوده باشد، در زمان تکمیل مرحله نهایی ساخت آن، خطر شهاب‌سنگ‌ها به کلی از بین رفته بود. پس هدف از ادامه ساخت آن چه بود؟
باز هم نظریه‌های متعددی در این زمینه وجود دارد. برخی از محققان بر این باورند که نشانه‌هایی از وجود سایر فرهنگ‌ها در همان زمان و در اطراف استون هنج وجود دارد. دکتر ترنس میدن از دانشگاه آکسفورد می‌گوید: «کشاورزان دوره نوسنگی به مادر زمین و پدر آسمان اعتقاد داشته‌اند. بنابراین سنگ‌های چیده شده در استون هنج تشکیل‌دهنده معبدی با سقف آسمان بوده که به طور ضمنی به پرستش مادر زمین نیز اختصاص یافته است.» براساس یافته‌های دکتر میدن، سنگ‌های بزرگ سارسن تریلیتون در میان استون هنج ساختاری رحم مانند را تشکیل می‌دهد که در آغاز تابستان از اهمیت خاصی برخوردار است. دکتر میدن می‌افزاید: «فقط نور صبحگاه آغاز تابستان است که به درون طاق این ساختار نفوذ می‌کند. این اتفاق می‌تواند نمادی از یک پیوند افسانه‌ای میان پدر آسمان و مادر زمین باشد.»
درخشش ستاره
تعداد زیادی از باستان‌شناسان معتقدند که ارتباط میان استون هنج و روز اول تابستان بیش از حد مورد توجه قرار گرفته است. به اعتقاد این گروه از باستان‌شناسان، دیدگاه سنتی‌ای که در خصوص اهمیت بناهای تاریخی وجود دارد ممکن است دقیقا برعکس حقیقت نهفته در آن باشد. در حال حاضر، آنها به جای تمرکز روی طلوع آفتاب در آغاز تابستان، روی غروب آفتاب در ابتدای زمستان متمرکز شده‌اند. جولیان ریچاردز، مشاور باستان‌شناسی توضیح می‌دهد: «این یک کشف جدید نیست. از نظر فیزیکی نیز کاملا مشخص است که استون هنج در هر دو زمینه کاربرد داشته است. اما شواهد به دست آمده از سایر نقاط حاکی از آن است که شاید آغاز زمستان اهمیت بیشتری داشته باشد.» به‌عنوان مثال، او از بناهای مهم دوران نوسنگی یاد می‌کند. (ماشاوی در اورکنی و نیوگرانگ در ایرلند) هر دوی این بناها حدودا همزمان با بنای استون هنج اصلی ساخته شده‌اند اما هدف سازندگان آنها کاملا آشکار و بدون ابهام است. این دو بنا فقط قابلیت تابش نور در یک جهت را دارند و آن هم به منظور تعیین شب یلدا و غروب آفتاب در آغاز زمستان است.
به هر حال طراحی پیچیده استون هنج نشان می‌دهد که طراحان آن به دنبال موضوعی فراتر از غروب آفتاب در آغاز زمستان بوده‌اند. سنگ دوقلو و ساختار نعل اسبی ممکن است نشانه‌ای از شیء آسمانی دیگری باشد که در آسمان شب قابل رویت است: ماه.
در مطالعاتی که نتایج آن در سال گذشته منتشر شد، نگاهی نو به این بنای تاریخی شده و آن عبارت است از تغییر زاویه دید از هیل استون به استون هنج. [از بیرون به درون بنا] با نگاهی از این زاویه درمی‌یابیم سنگ‌های سارسن تریلیتون در وسط استون هنج مانند «پنجره»هایی هستند که موقعیت خورشید و ماه را در آسمان زمستان نشان می‌دهند. در حالی که ماه هر چهار هفته یک بار مسیر خود را در آسمان تقریبا تکرار می‌کند، خورشید فقط یک بار در سال در نقطه مناسب خود قرار می‌گیرد؛ لحظه غروب در آغاز زمستان. به هر حال به نظر می‌رسد سازندگان استون هنج چرخه دیگری را هم مدنظر داشته‌اند که هر 19 سال یک بار تکرار می‌شود. شب یلدا همزمان با عدم رویت ماه در آسمان خواهد بود و بلندترین و تاریک‌ترین شب سال رقم می‌خورد. در چنین شبی، تعداد ستارگان بیشتری و به مدت طولانی‌تری قابل رویت هستند. این رویداد ممکن است نشانه شروع مراسم یادبود اجداد و پیشینیان بوده باشد؛ با نمادی از ستارگان بی‌شماری که در این شب طولانی در آسمان قابل مشاهده هستند.
تصور اینکه مردم دوران ماقبل تاریخ چنین دانش عمیقی در زمینه نجوم داشته‌اند، باورنکردنی است. اما باستان‌شناسان مطمئن هستند که سازندگان استون هنج به خوبی از چرخه 19ساله ماه آگاه بوده‌اند و گواه این مدعا 19 قطعه سنگ آبی است که به دقت چیده شده‌اند.
برای تأیید این نظریه جدید باید دانشمندان رشته‌های مختلف با یکدیگر همکاری داشته باشند. به این منظور همکاری دانشمندان در زمینه‌های مختلف شامل نجوم دوران باستان، طراحی دوران باستان، مردم‌شناسی، مدلسازی رایانه‌ای و چندین رشته لازم است.
به هر حال شواهد کشف شده تا به امروز حاکی از آن است که محققان در آستانه دستیابی به موفقیتی بزرگ در درک معمای استون هنج قرار دارند.