سالیان متمادى استكه شوونیستهاى حاكم بر ایران با اعمال سیاستهاى بغایت ارتجاعى و ناسیونالیسم كور علیه ملل غیرفارس به وارونه جلوه دادن حقایق تاریخى دست مىیازند. آنان با جازدن آثار مدنى و فرهنگـى ملل غیرفارس یعنى عصاره فرهنگـى آن ملتها را كه در طول اعصار از سوى اجدادشان آفریده شده و جزء گنجینه هاى تاریخیشان گردیده بنام ایران و ایرانى بزرگترین ستم ملى را اعمال كرده و میكنند. پان- فارسیستها با قدغن كردن آموزش ملل غیرفارس بزبان مادریشان باعث بیخبر ماندن فرزندان آنان از تاریخ و فرهنگشان میشوند. اگر همانگونه كه آنان ادعا میكنند همه ما واقعا ایرانى هستیم پس چرا اجازه و رشد و شكوفایى ملى و فرهنگـى به ملل غیرفارس زبان را نداده همه چیز را بنام ایرانى(بخوان فارسى) تمام میكنند. مثلا وقتى پاى موسیقى بمیان آید موسیقى فارسى را بنام موسیقى اصیل ایرانى جا میزنند و موسیقى ملل دیگر را موسیقى محلى ایرانى!! جا میزنند وهكذا. اندیشمندان فرزندان ملل غیرفارس ایران منجمله تركمنها با هوشیارى تمام با این حیله شوونیستها مقابله كرده، سعى میكنند با شناختن و شناساندن فرهنگ اصیل خویش از این مهلكه نجات یابند.

ما در این مقاله به دو نمونه از تحریفى كه توسط پان فارسیستها در مورد جشنها و مراسم ملى­مان یععنى جشن چهارشنبه سورى و نوروزاشاره میكنیم. جشنها و مراسمى كه ما توركمنها نیز در آفرینش و تـقدیم آن به جامعه بشرى سهم بسزایـى ایفا كرده­ایم، جشنها و مراسمى كه ریشه پیدایش آنها به بیش از 5000 سال قبل یعنى به دوران توركان سومر بازمیگردد.

1- ریشه پیدایش جشن چهارشنبه سورى:

 

احترام به آتش در نزد توركان از آنجمله توركمنها سابقه بسیار قدیمی داشته و یادمانهاى آن تا به امروز در بین ما بخوبى حفظ گشته است. ضرب­الممثلهاى گوناگونى چون "اود آستیندا بلا قالماز"(هر بدى در دم آتش نابود میشود)، "اود اوراز"(آتش مقدس است) و …همچنین نامگذارى انسانها با نام اوراز-آراز(آتش)، اسپند دود كردن منازل، عبور دادن گله­ هاى گوسفندان زیر بوته هاى آتش فروزان به این نیت كه ارواح خبیث در دم آتش از بین برود، خاموش نكردن اجاق در حال فروزان، مقدس شمردن تـنور و تـنمّاى آمال از تـنور(تامدیرا مانكلاینگـى سیلماق)، كندن بخور سوزها و آتشدانها بر روى سنگ مزارها(نمونه این سنگ مزارها در قبرستان تاریخى خالدنبى در شمالشرق گنبدقابوس فراوان است) و… همگـى نشان از احترام توركمنها به آتش میـباشد. از لابلاى متون تاریخى اینگونه استـنباط میشود كه جنگاوران توركمن قبل از رفتن به میادین رزم، آتش بزرگـى افروخته دور آن حلقه زده در حالیكه شمشیرهاى خویش را از نیام بر میكشیدند با صداهایى شبیه زوزه گرگ روحیه خود و یارانشانرا تقویت میكردند كه بقایاى این نوع مراسم در آیئن شمنى دفع ارواح خبیثه و پرخوانى و نیز رقص مشهور توركمنى بنام "رقص خنجر/ ذكر" مشاهده میكنیم. در این باره در « فرهنگ معین» زیر كلمه " اجغار" چنین آمده است: " آتش افروخته، روز شانزدهم ماه چهارم، مغان/ روحانیون خوارزم در شبِ این روز مانند سده آتش مىافروختند و بر گرد آن باده مینوشیدند". (خوارزم/ خیوه شهرى در شمال كشور توركمنیستان). متأسفانه فرزندان امروزى آن توركمنها بعلت اعمال سیاستهاى شوونیستى توسط زورگویان حاكم بر سرزمینشان از معانى و مفهوم این سنن دیرینه خویش بدور نگهداشته شده­اند..

معنى كلمه چهارشنبه سورى:

چهارشنبه سورى اگر مستقیما ترجمه شود "چهارشنبه تویى"، جشن چهارشنبه است. " سور/ SÜR" در توركى سرور و شادمانى است "دونیأنى/ دؤورانى ســـورمك dünyäni sürmek" . در گرامر فارسى مضاف الیه قبل از مضاف میاید یعنى اگر این نام بفارسى برگردانده شود میبایستى "سورِ چهارشنبه" ذكر شود نه چهارشنبه سورى كه مضمون توركى "چهارشنبه تویى/ چارشنبه سورى" است را بیان كند. شنبه نیز كلمه­ اى فارسى نیست در عربى بدان «السبط» و در عبرى «شوباط» گفته میشود. حال میماند كلمه چار(چهار).

در بین توركان آذرى رسمى است كه هر روز هفته را بمناسبتى مىنامند. آنان 7 روز هفته را اینگونه نامگذارى میكنند:

1- شنبه گونى 2- سویت گونى süyt güni روز شیر/نشانى پاكى 3- دوز گونى duwz güni/ روز نمك به نشانى تقدس 4- توزان گونىtozan güni/ روز نظافت و آراستگـى 5- چارشنبه 6- آننا آغشامى (شب جمعه) 7-آننا(جمعه)

آننا نام یكى از خدایان باستانى توركان است. اگر چارشنبه بمعنى روز چهارم باشد بخاطر اینكه در ردیف پنجم قرار میگیرد یعنى بیانگر روز پنجم توركان است نمیتواند همان معنى را افاده نماید.

در آداب و سنن قدیمى توركان 4 چارشنبه ماقبل نوروز جشن گرفته میشد و بدان نامهایى چون:

1- یل چارشنبه(چارشنبه باد)/ نمایانگر فصل پاییز

2- یاغیش چارشنبه(چارشنبه باران)/ نمایانگر فصل زمستان

3- اود چارشنبه(چارشنبه آتشین)/ نمایانگر فصل تابستان

4- اوت چارشنبه(چهارشنبه سبز) نمایانگر فصل بهار

علاوه بر آن 2 چارشنبه یكى قیسغا چارشنبه(چارشنبه كوتاه) و دیگرى سونگقى چارشنبه(چارشنبه آخرین) كه با ویژگیهاى خاصى برگزار میگردد. در چارشنبه كوتاه یال و دم اسبان را با زیورآلات مخصوصى مىآرایند و آنها را روانه صحرا كرده آنها را آزاد میگذارند همچنین در این روز زنان موهایشانرا به شیوه خاصى تزیین میكنند. در چارشنبه آخرین بر فراز تپه بلندى آتش افروخته تا قبل از طلوع آفتاب از روى آن میپـرند. رسم برافروختن آتش اشاره به یك حادثه تاریخى نیز میكند و آن اینكه توركانى كه در "ارگنه قون" در محاصره بودند بكمك افروختن آتش توانستند محاصره را شكسته، راه سرزمین پدریشانرا بیابند. این روز رستاخیز یعنى بازگشت به سرزمین مصادف بود با شروع فصل بهار. بهمین خاطر خان توركان هرساله بیادبود آن روز آتش بزرگـى افروزانده، با كوبیدن پتك بر روى آهنى كه در آتش بزرگ قرار داده شده آغاز سال و جشن را اعلام میكند. شركت كنندگان در مراسم چارشنبه سورى سپس به كنار چشمه مقدس رفته به نشانى پاك شدن از آن عبور كرده به نشانى بركت كوزه هاى خویش پر كرده بمنازل میآورند و از آن خود و احشامشانرا سیراب كرده به چهار گوشه خانه میپاشند علاوه بر آن از خاكستر آتش چارشنبه جلوى منازل میپاشند تا ارواح بد را دور سازند. در این شب تمامى اهالى چه دارا چه فقیر میبایست پلو بپزند. از دیگر مراسم جالب شب چارشنبه سورى آوردن آتش و افروختن آن در جلوى منازل افرادیكه در طول سال یكى از افراد خانواده اشانرا از دست دادند میباشد. با افروختن آتش پایان مراسم سوگوارى آنان اعلام میشود.

هنگام پریدن از روى آتش كه معمولاً 3 بار انجام میگیرد این جملات به زبان آورده میشود:

" آغـیرلیغیم، بوغـورلیغیم موندا قـال"

(تمامى درد و بلاهایم در آتش بسوزد)

و یا:

"آتیل- ماتیل چارشنبه، باغـتیم آچیل چارشنبه"

( اتل- متل چارشنبه، بختم باز كن چارشنبه)

از مراسم جالب شب چارشنبه سورى " قوشاق ساللاما دأبى" (مراسم آویختن شال كمر) است. بدین معنى كه جوانانى كه نامزد دارند بر پشت بام رفته شال كمر خود را بمیان دخترانیكه در پایین ایستاده­اند میاویزند هر یك از دختران مىبایستى شال كمر نامزد خود را شناخته سوغاتى را كه در طول سال تهیه كرده نظیر دستمال یا جوراب گلدوزى شده را به آن ببندند. خانواده داماد نیز سوغاتى مفصلى بخانواده نوعروسان آینده­شان مییفرستند.

مراسم گوناگون و جالب شب چارشنبه توركان توجه بسیارى از سیاحان خارجى را بخود جلب كرده است از آنجمله در قرن 13 میلادى ماركوپلو سیاح ایتالیایى در حین عبور از آنادولى به مراسم از روى آتش پریدن توركان اشاره میكند.

رژیم منحوس پهلوى كه سیاست آسسیمیله و نابود كردن فرهنگ ملل غیرفارس ایران را بشدت پیش میبرد در مطبوعات، رادیو و تلویزیون خود مراسم چارشنبه سورى را مختص فارسها قلمداد كرده از اینراه خصومت و كینه بین ساكنین ایران بوجود میاورد. شاه و اعوان انصار وى این مراسم را در بین انسانهایى كه روحشان از این جشن باخبر نبوده بشدت تبلیغ میكرند. مثلاً بلوچها از ساكنین بسیار قدیمى ایران هستند اما این رسم در بین آنان مفهومى نداشته است و یا در بین اعراب ساكن خوزستان. اهالى اصفهان و یزد نیز بعد از انتقال پایتخت از تبریز به اصفهان در زمان شاه عباس صفوى نخستین بار از اینكه توركان مراسم چارشنبه سورى را اجرا كردند با آن آشنا شده و با دهانى باز و متحیر بدان مینگریستند.

در زمان شاه خائن در كلیه مدارس محصلین غیرفارس را مجبور میكردند تا مراسم چارشنبه سورى را برسم و گویش فارسى اجرا نمایند. ولى با تمام تبلیغاتى كه انجام گرفت هنوز كه هنوز است آنانیكه بعداً با این رسم و رسوم آشنا شده­اند نمییتوانند آنرا با جزئیات كاملش بجاى آورده آنرا بگونه­ اى مسخ شده برگزار میكنند.

یكى از تبلیغاتى كه پان فارسیستهاى دوآتشه میكنند این است كه چارشنبه سورى جشن ملى ایرانى(بخوان فارسى) است كه با حمله اعراب از بین رفته است كه حال باید برگرداند. این نیز حرف مفتى بیش نیست مگر توركان اسلام را قبول نكردند، پس چرا آنها توانستند آداب و سنن دیرینه خویش را حفظ كردند. در واقع مسئله اصلى و راز آن در این نهفته است كه این جشن در ذات فرهنگ توركان بوده و با آنان عجین گشته است، كه حتى تبلیغات دیوانه­وار و فاشیستتى خاندان پهلوى نتوانسته است آنرا از توركان بگیرد.

*************************

2- ریشه پـیدایش جشن بهار

 

برخى از محققان توركى كه تحت تأثیر و آموزش شوونیستهاى روس و فارس قرار گرفته اند، جشن نوروز را متعلق به كردها و فارسها قلمداد كرده، نمى­توانستند و یا نمییخواستند ارتباط آنرا با ملت خودشان درك كنند. در حالیكه جشن نوروز جشنى است متعلق به همه ملل آسیاى میانه از آنجمله ملت تورك و توركمن است. اختصاص دادن آن تنها به فارسها و یا كردها تفكرى بسیار نادرست است. چرا:

اولاً كردها " روز" را " روژ میگویند.

ثانیاً در گرامر فارسى صفت بعد از اسم میاید، یعنى در زبان فارسى بجاى كلمه نوروز، روزِ نو گفته میشود (مانند لباسِ نو، خانه نو...)

اگر نوروز بعنوان بعنوان روزِ نو تلقى شود در آنصورت 2 سئوال مطرح میشود:

1- چرا فارسها تحویل سال را با عنوان تحویل روز(نوسال/سالِ نو بجاى روزِ نو) بیان میكنند. یعنى آنان بجاى نوروز مى­بایستى نوسال/ سالِ نو بگویند.

2- سابقه تاریخى و قدمت زبان فارسى باندازه قدمت نوروز نیست. در این زبان نمى­توان مفاهیم پرسابقه­ا اى مثل نوروز را افاده كرد. چگونه زبانى كه خود اینهمه قدمت ندارد بحث از نوروز را بمیان آورد.

بگمان ما كلمه نوروز ارتباطى با زبان فارسى ندارد. چرا:

1- نوروز فقط بعنوان یك اسم فقط به كلمه فارسى روزِ نو شباهت دارد.

2- نوروز از زبان دیگرى ترجمه و بجاى روزِ نو بصورت نوروز بزبان فارسى وارد شده است.

اگر مورد نخست را قبول كنیم باید نوروز را بعنوان یك اسم بپذیریم، و اگر مورد دوم صحیح باشد پس در آنصورت به یافتن ریشه اولیه این اسم و چگونگـى ورود آن بزبان فارسى پرداخت. بعنوان مثال در كتاب قدیمى زردشتیان بنام اوستا به كلمه نوروز برنمىخوریم. چرا این كتاب مذهبى نامى از نوروز بمیان نمى­كشد؟ ما حدس میزنیم كه پیدایش نوروز بسیار قدیمتر از ظهور دین زردشت باشد.

براى یافتن این سئوال از مقاله "بهار جشنى است قدیمى و بین­المللى” نوشته ب. گرى" استفاده میكنیم:

 

جشن بهار، جشنى است قدیمى و بین المللى

بقول برخى دانشمندان براى انسانهاى اولیه چیزى غیرطبیعى تر از طبیعت وجود نداشته است. پدیده هاى شگفت انگیز طبیعت، بویژه تكرار قانونمند روز، ماه، فصول و سال هركدام بگونه اى احساسات او را زیر تأثیر میگرفت و با تداوم خود ادراك و مفاهیم گوناگونى را در مخیله اش شكل مىبخشید. فرارسیدن موسم بهار با تمام زیبایى هاى مجدآفرینش از یكسو و آوردن پیام پایان گرفتن سوز سرماى زمستان از سوى دیگر، براى انسانهاى نخستین كه تداوم حیاتشان رابطه تنگاتنگـى با شرایط طبیعى داشت، از هر جهت مایه شادمانى و سزاوار جشن و پایكوبى بوده است. لذا میتوان تصور كرد كه مراسم جشن بهار قدمتى به درازاى پیدایش حیات جامعه بشرى بر روى كره زمین داشته باشد.

جشن بهار در حقیقت بیان رنگارنگ وجد و سرورى است كه بهمراه نوزایى طبیعت تمامى كائنات را در بر میگیرد و هر خلقى به تناسب شرائط حیات مادى و معنوى خود بگونه اى ویژه برگزار مىنماید. لذا جشنى است جهانشمول و بین المللى.

نخستین اطلاعات مكتوب از جشن بهار متعلق به قوم سومر مىباشد كه حدود 5000 سال پیش از این با ایجاد خط میخى، براى اولین بار در تاریخ بشرى ثابت كردند كه میتوان تفكر و تجربیات جامعه انسانى را جاودانه كرده، آنرا به انسانهاى دیگر و نسلهاى آینده انتقال داد. بنظر اكثریت قریب به اتفاق سومرولوگها اینان از آسیاى میانه (تركستان) به بین النهرین كوچ كرده در آنجا نخستین سنگ بناى تمدن بشرى را پى نهادند. سومرشناسان متفق القولند كه زبان آنان التصاقى بوده با زبانهاى اورال-آلتایى(از جمله زبان تركى) در یك گروه زبانى قرار میگیرد. در این رابطه آقاى دكتر مهرداد بهار نیز در مدخل كتاب " تخت جمشید" خود و هم در مصاحبه خود با مجله آدینه (شماره بهار 1372) چنین تصریح میكنند"... جشن نوروز در اصل یك جشن آریایى نبوده بلكه نخست در بین سومریان مرسوم بوده است... این آیین از بین النهرین به دیگر مناطق جهان و از جمله ایران رفته است... در كتاب دینى اوستا نیز نشانه اى از نوروز وجود ندارد". ایشان در ادامه سخنانشان آمدن این آیین از آسیاى میانه (تركستان) را نیز محتمل میدانند.

از میتولوژى ملتهاى ترك زبان نیز چنین استنباط مى شود كه در بین نیاكان ما نیز آیینهاى گوناگونى به این مناسبت متداول بوده است. بویژه برگزارى مراسم بسیار باشكوهى بین تركهاى آذربایجان، قازاق و اؤزبك( ینگـى گون بایرامى/ جشن روز نو) تاكنون نیز حفظ گردیده است. در اثر فناناپذیر شاعر و حكیم ترك" یوسف بالاساغـونلى" بنام " قـوتاتـقـو بیلیك"(علم سعادت بخش) كه نزدیك به هزارسال پیش برشته تحریر در آمده است، ستایش بهار پس از ستایش خدا، پیغمبر و صحابه در جایگاه سوم یعنى قبل از مدح پادشاه بزرگ تركستان بوغــراخان مى آید و این خود بیانگر توجه ویژه تركان به بهار و آیینهاى آن مى باشد.

اكنون با شمه اى از فلسفه و چگونگـى آیینهاى بهارى در بین سومریان و در میتولوژى ملتهاى ترك زبان آشنا میشویم:

1- جشن بهار در بین سومریان

" در شهرهاى بزرگ مزوپوتامیا(بین النهرین) تقریباً همه روزه اهداء قربانى براى خدایان مرسوم بوده مردم محصولاتى نظیر گوشت، شیر، فراورده هاى كشاورزى، شیر و شراب را به جشن اهداء میكردند. استعمال انواع ادویه، عطریات و سوزاندن گیاهان خوشبو معمول بوده است. در این جشنهاى روزانه كه از طرف روحانیون اداره میشد مردم معمولى نمى توانستند شركت بكنند و یا خیلى كم شركت میكردند. اما در جشنهاى ماهانه و سالانه با شور و شوق زایدالوصفى شركت كرده آیینهاى دینى خود را نیز بجا مىآوردند. معروفترین جشن سومریان جشن بهار بوده است. مراسم و آیینهاى جشن در تمام طول روز با شركت عمومى و با شور وهیجان بىنظیرى ادامه پیدا میكرد. این جشن و سرور با برگزارى مراسم ازدواج مقدس به نقطه اوج خود میرسید. این آیین در حقیقت تكرار سمبولیك مراسم ازدواج میان حاكم بزرگ شهر اوروك " دومــوزى"* ( خداى بارورى و فراوانى ، این اسم در كتاب انجیل بصورت تموس قید شده است) و نیمه خدا " این-آننا"**(الهه زیبایى) بود كه با شركت حاكم وقت هر شهر در نقش دوموزى و یك زن روحانى بلندپایه در نقش "این-آننا" صحنه سازى میگردید.

آماج سومریان از تكرار سالانه این آیین در حقیقت اظهار تمناى برآورده شدن آرزوى دوگانه شان از سوى خدایان بود كه یكى حصول اطمینان از تأمین گشتن رفاه و فراوانى در سرزمینشان، دیگرى تمناى طول عمر براى حاكم بزرگشان بوده است..."

(برگرفته از: ن.س. كرامر. مزوپوتامیـین Mesopotamien - نیویورك 1971)

2- جشن بهار در بین تركان آلتاى

جشن آى زیت

" این جشن در آغاز بهار در میان باغ و بیشه زاران بخاطر و بنام الهه زیبایى آلتاییان " آى زیت"*** برگزار میگردید. آیینهاى این جشن را شامانهاى سفیدپوش اداره میكردند(شامان، روحانى آیین شامانیزیم است. ب. گ). شامان از بین مردم 7 دختر و 7 پسر جوان را انتخاب كرده در دو سوى خویش مى ایستاند، سپس آنها را با خود به معبد آى زیت مى بُرد و در آنجا مراسم جشن و سرور برپا میگردید. در روزهاى جشن مردم خانه هاى خود را بشكل زیبایى آراسته، زیباترین لباسهاى خود را بر تن میكردند و بهترین غذاها را مى پختند.

مردم آلتاى آى زیت، الهه زیبایى خویش اینگونه تصویر میكردند: او در حالیكه روسریى سفید بر سر، شالى سفید بر دوش و چكمه اى سیاه با ساقهاى بلند تا زانو به پا دارد بر صخره هاى ستبر تكیه زده بخواب و رویا فرو مى رود و یا در میان درختان جنگل به گشت و گذار مىپردازد..."

(برگرفته از: كامیل ولى اف- ایلین یادداشى، دیلین یادداشى. باكو 1988)

3- جشن بهار در میان گوك توركان

افسانى ارگـنـه قـــون

ارگنه قون Ergene kon یكى از افسانه هاى گؤك توركها میباشد. در این افسانه گؤك توركان در سرزمین مرتفعى كه دورادور آن با كوههاى صعب العبورى محصور بود به مدت 400 سال زندگـى میكنند. آنان در آنجا به كشف آهن موفق میشوند. ارگنه به معنى كمره كوه و قون به معنى سكنى گزیدن(از مصدر قونماق) میباشد. ارگنه قون یكى از افسانه هاى توركان اوغوز بشمار میرود. اصل آن شعرگونه بوده است، طى قرون و اعصار متمادى سینه به سینه نقل میگشته تا اینكه در سده هاى اخیر كوتاه شدى آن در اشكال گوناگون نوشته شده است.

خلاصه مضمون داستان

گؤك توركها بختشان بیدار، تیرشان رسا و نیرویشان چیره بود. دشمنان جمله همداستان گشته به كین خواهیشان برخاستند. پس از ده روز جنگ دشوار گؤك توركها چیره شدند. سران قوم مغلوب انجمن بزرگـى ساخته به چاره جویى نشستند و چنین گفتند: "اگر علیه گؤك توركها دست به نیرنگ نزنیم سرانجام كارمان به خسران خواهد كشید. دیگر بار لشكر آراستند و جنگ و نیرنگ را برابر ساختند، كارگر افتاد و گؤك توركها دچار هزیمت شدند، سالمندانشان را از دم تیغ گذراندند، جوانانشانرا به بردگـى گرفتند، خانه هایشانرا ویران كرده اموالشانرا بغارت بردند.

از بزرگ زادگان گؤك توركها تنها یكى از پسران ایلخان كه در آن سال همسر گزیده بود و دیگرى خواهرزاده وى دوقغـوز-اوغوز زنده مانده بودند كه به بردگـى دشمنان درآمده بودند. آنان در فرصتى مغتنم، شبانه سوار بر اسبى شده همراه همسران خویش از دست دشمنان گریخته به زادگاه خویش برمیگردند. احشام فراوانى مىیابند كه آنها نیز از دست دشمنان گریخته به چراگاههاى خویش برگشته بودند. دو بزرگ زاده گؤك تورك چاره را در آن دیدند كه بهمراه احشام خود زیستگاه امنى در میان كوههاى صعب العبور بیابند تا از گزند كینه جویانشان در امان بمانند. پس از جستجوى زیاد سرانجام سرزمین دلخواهشانرا یافتند. نخجیرگاهى بغایت زیبا، دشتى فراخ، كران تا كرانش پوشیده از گل و گیاه، آبهاى گورا از هر سو روان... پروردگار را سپاس فراوان گفته در آنجا سكنى گزیدند".

 

قبل از اینكه مقاله آقاى ب.گرى را ادامه دهیم براى تكمیل گفته­هایى ایشان ذكر مطلب زیر را ضرورى دیدیم:

[گؤك توركانى كه در نتیجه مكارى و توطئه­ئچینى چینیان از دست همنژادان تاتار خود شكست خوردند تحت رهبرى فرزند كوچك خاقان بزرگ " قایان" و پسرعمویش " توقـوز" به ارگنه قون پناه آوردند براى اینكه در زمستان از سرما و كمبود آذوقه در امان باشند 3 ماه از سال را در تدارك زمستان و جمع آورى آذوقه سپرى میكردند. یك سال زمستان بسیار طولانى و سرد گشت آذوقه شان تمام شد. رهبر توركان در روز سى­ام ئچله بزرگ براى یافتن غذا از پناهگاه خویش خارج شد. هرچه گشت غذایى نیافت، نامید در حال بازگشت به گرگـى برخورد و احوال خود را به گرگ بازگو كرده چنین ناله كرد:

-" ماههایى است كه به مراد ما میچرخد، ماههایى است كه از گرسنگـى بسیار سختى میكشیم، برخى از ماهها را ستوده، برخى را نكوهش كرد:

اوْچى جنت یآغیدیر سه تاى آن همانند روغن بهشت است

اوچى بیزه یاغیدیر، سه تاى آن دشمن سخت ما است

اوچى یغیپ گتیره­ر، سه تاى آن جمع میكند و میاورد

اوچى اوروپ دآغیدار". سه تاى آن درو میكند و میاورد

گرگ به خان توركان گفت:

-" اى فرزند اوغـوز! در مسیرت به یك دوراهى برمیخورى، در آنجا یك گله گوسفند، یك دسته خرمن گندم و یك دستاس(آسیاب دستى) و دوك نخریسى مى­بینیى. آنها بردار و بمیان ایلت برگردد. گوسفندها را بخور ولى بره هایشان را نگهدار، از پشم آن بكمك دوك لباس بباف، از پوست آن لباس ضخیم تهیه كن، از گندم نان تهیه كن كه بتوانى تا بهار تحمل كنى. در بهار بره­ها را پرورش ده، دانه­ه هاى گندم را برزمین بكار و آنرا با عـرق پیشانى ات آبیارى كن."

فرزندان اوغـوز با راهنمایى گرگ توانستند بر مشكلات خویش فائق آمده روزگار را بخوشى بگذرانند. خان توركان دوباره به گرگ برخورد و بر طبق مصلحت روز سى­ام ئچله بزرگ را جشن بزرگ اعلام كرد.]

حال دنباله مقاله ب.گرى:

400 سال بدین منوال گذشت. شمار گؤك توركان و نیز اموال و احشامشان دیگر بار چنان فزون گشت كه دیگر در ارگنه قون نمىگنجیدند. براى رهایى از این تنگنا در كنگره بزرگـى به كنكاش نشستند و در چاره زیرین همرأى شدند:" از نیاكانمان شنیدیم كه در بیرون این كوههاى سر به فلك كشیده سرزمینست بغایت پهناور و دلگشا با شهرهایى زیبا و آبادان، موطن نیاكانمان نیز آنجا بوده است. پروردگار را سپاس مى گوییم كه ما امروز در چنان وضعى نیستیم كه از بیم دشمنانمان خود را در این كوهها محبوس نماییم، راه خروجى جسته همچون سیلى خروشان بیرون آییم. با آنان كه با ما سر جنگ دارند بستیزیم و با آنانكه از در دوستى در آیند آشتى كنیم.

كوهى را كه در تركیب آن آهن فراوان بود یافتند و با نصب دمه و كوره هاى عظیم صخره هاى ستبر را گداخته راه فراخى گشودند. با تعیین ماه، روز و ساعت مساعد چون سیلى خروشان بسوى دشتهاى بیكران سرازیر گشتند و از مشاهده چشم انداز دلگشا و لطافت هواى روحبخش بهارى به شور و وجد آمدند. كینه جویانرا به زانو در آوردند و با عافیت جویان مدارا كردند. و بدینگونه دیگر بار با فرمانروایى بر سرزمین نیاكان خود بزرگترین ملت جهان گشتند.

از آن تاریخ بزرگداشت آن روز پر شگون و برپایى آیینهاى ویژه براى زنده نگهداشتن خاطره آن پیروزى بزرگ در بین گؤك توركان مرسوم گشت. در روز جشن، ابتدا آتش بزرگـى برافروخته قطعه اى آهن در میان آن میگذاشتند، چون آهن سرخ میشد، آنرا با گیره اى برداشته بر روى صندل مى نهادند. ابتدا خاقان بزرگ و سپس دیگر بزرگان با چكش بر آهن میكوبیدند و بدینگونه جشن و سرور همگانى آغاز میشد…"

(برگرفته از: سیدكمال قارالى اوغلو. تورك ادبیاتى تاریخى. استانبول 1973)

بنا به استخراج محقق آذربایجان كامیل ولى اف، روز خروج از "ارگنه قون" مصادف با نهم ماه مارس بوده است(منبع ذكر شده)

ب. گرى

 

بدین ترتیب روز نجات توركان از محاصره و بازگشت آنان به زادگاه پدریشان بعنوان روزِنو، رستاخیزى نوین در تاریخ آنان ثبت گردید.

دانشمندان تورك نخستین بار به تنظیم تقویم پرداختند. نخستین تقویمى كه آنان تقدیم جامعه بشرى كردند تنظیم سال برمبناى 12 حیوان است كه هنوز هم رواج دارد. تقویم 12 حیوانى توركان با سال موش آغاز میگردد. در ایران قبل از حكومت سلطان جلال الدین توركمن سلجوقى تقویم مشخصى رایج نبوده و یك مبناى خاصى براى آغاز سال نو معلوم نبود. در تقویمى كه بعدها با نام سلطان ملكشاه توركمن سلجوقى بنام تقویم جلالى ثبت گردید، آغاز سال نو 21 مارس مصادف اول فروردین اعلام گردید.

در ادبیات قدیمى­مان از برگزارى شادمانه و گرم نوروز اطلاعاتى در دست داریم. در كتاب تاریخ بخارا نوشته ابوبكر نرشچى در قرن دهم میلادى و نیز در اثر جغرافیایى بنام حدودالعالم از وجود جشنى بنام " چوپان ناوریزى" (نوروز چوپانى) اشاره شده است. در بین توركمنها ضرب­االمثلهایى همچون "توغسان دولسا قیش ساویلار"(بعد از سپرى شدن 90 روز زمستان تمام میشود) وجود دارد كه حاكى از آگاهى آنان نسبت به جشن نوروز و برگزارى آنست.

طبق روایات مردمى در روز آغاز سال و جشن بهار جوانانى را كه به سن بلوغ میرسیدند را سوار بر اسب سفید كرده از تاس طلایى آب مى نوشانیدند و جشن بزرگـى برپا میكردند.

در اشعار مختومقلى شاعر ملى تركمنها به این بیت برمیخوریم:

"یـرده ناوریز حورماتى، گـؤكده یئلدیز حورماتى

آیئنگ- گونینگ حورماتى، گناهیم گذشت ایله"

(در زمین به حرمت نوروز و در آسمان به حرمت ستاره

به حرمت ماه و خورشید از گناهانم درگذر)

برگزارى جشن نوروز در جمهوریهاى توركى زبان آسیاى میانه تحت اشغال بلشویكها از آنجمله توركمنیستان قدغن بود. جمهورى توركمنیستان پس از اعلام استقلال خویش در 27 اكتبر 1991 در دهمین كنگره شوراى نویسندگان بتاریخ 28-27 فوریه 1991 بیست و یكم مارس نوروز بعنوان جشن ملى پذیرفته شده آنرا روز تعطیل اعلام گردید.

 

بار دیگر فرارسیدن چارشنبه سورى/ چارشنبه تویى و جشن نوروز را بعموم هموطنانیكه به آداب و سنن دیگران احترام میگذارند صمیمانه شادباش میگویم.

************

 

یاداشتهاى مربوط به مقاله بهار جشنى قدیمى...

* دوموزى(تامموس، توموس) در بین سومریان خداى محصول و فراوانى، همچنین نام ماههاى ژوئن و ژوئیه بوده و در زبان تركمنى توموس، نام فصل تابستان مى باشد.

** این-آننا در سومریان گاهى دختر و گاهى زنٍ خداى آسمان و همچنین الهه زیبایى مى باشد. كلمه آننا كه با نام خداى آسمان "أنـو Änew" ارتباط دارد، هم در زبان سومرى هم در زبان تركمنى امروز با تركیب یك كلمه دیگر بعنوان اسامى زنانه و یا مردانه استفاده شده و میشود. مثلاً " قولـى-آننا"(یكى از القاب قهرمان افسانه اى سومریان بنام گیلغامیش) و آنناقـولى یكى از متداولترین نامهاى تركمنى است و یا " آننا- تو" و " این-آنـنا"( از نامهاى زنان سومرى) و "آنناطواق"، "آنناگول"... از نامهاى زنان تركمنى مى باشد.

*** آى زیت تقـریباً معادل ماه وش(مهوش) در زبان فارسى است. كلمه آزیتا نیز باید تلفظ تغییر یافتى این كلمه تركى باشد.

در تنظیم این مقاله از نشریه « اولوس» ش 10 كه در آلمان از سوى آذربایجانیها چاپ میشود كمك گرفته شد.