گزارش مهر در يزد، معماري اين مسجد بسيار بزرگ به قدري منحصر به فرد و بي بديل است که هر سال گردشگران بسيار زيادي از نقاط مختلف دنيا به قصد بازديد از شاهکار هنر معماري به ايران و استان يزد سفر مي کنند.

در بسياري از کشورها مسجد جامع يزد به عنوان نمادي از اين استان و حتي نمادي از کشور ايران مطرح است و اين بنا در شمار نخستين بناهاي عظيم و پرقدمت کشور به شمار مي رود.

بناي اين مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوي تاريخ تمدن اين سرزمين مي درخشد به نحوي که در کتب تاريخي يزد آمده است: "مسجد را بر جاي آتشگاه ساساني ساخته اند و سنگ بناي آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".

مسجد جامع قديم در قرن ششم هجري قمري و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بناي اصلي مسجد کنوني از آثار "سيد رکن الدين محمد قاضي" است.

اصيل‌ترين بخشهاي هنر معماري بي نظير ايراني در گچ کاري‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشي کاري و مناره هاي برافراشته آن جلوه گر است.

زيباترين بخش اين بنا را مي توان مجموعه ايوان و گنبدخانه و فضاي پيرامون آن نام برد. نماي ايوان بلند با مجموعه اي از زيباترين تزئينات کاشي معرق و نقوش اسليمي و گياهي همچنين گره چيني پوشانده شده است.

اين تزئينات با آجرهاي ضربي و نقوش معلقي و کتيبه هاي کاشي معرق و کوفي بنايي، مجموعه اي بديع و خيره کننده آفريده که تحسين هر بيننده اي را برمي انگيزد.

محراب اصلي يا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزين به انواع کاشي معرق و کتيبه و آجر ضربي است و بر دو کاشي ستاره اي شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاريخ ساخت محراب نقش بسته است.

گنبد زيباي مسجد از نوع دو پوسته پيوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکي معقلي با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت "الملک الله" به خط کوفي تکرار شده است.

دو مناره مسجد که ارتقاع تقريبي آن از کف تا نوک به بيش از 52 متر مي رسد، داراي قطري در حدود هشت متر است که در دوره صفوي به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجري شمسي فرو ريخت و دوباره تجديد بنا شد.

بلنداي اين مناره ها و اينکه کاشي کاري منحصر به فردي حتي در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر مي انگيزد زيرا اين مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باريکتر شده و تنها يکي از آنها نيز داراي پلکان است از اينرو ظرافت کاشي کاري در اين ارتفاع به واقع قابل تحسين است.

يکي از معماران قديمي و هنرمند استان يزد در تشريح بناي مسجد به خبرنگار مهر گفت: در ساخت اين بناي عظيم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربي، کاهگل و گچ استوار است.

سيدمحمدعلي دهقان بنادکي معروف به "سيد بنا" همچنين در خصوص کاشي کاري اين بناي عظيم گفت: در محراب اين مسجد، قسمتي به شکل کاشيکاري کوچک است که به شکل کره زمين است و در آن از همه رنگهاي استفاده شده در کاشي هاي کل مسجد استفاده شده است.

رئيس سازمان ميراث فرهنگي استان يزد نيز در خصوص نقش اين بنا در جذب گردشگر اظهار داشت: مسجد جامع يزد يکي از جاذبه هاي بي نظير استان يزد است و هر ساله تعداد زيادي از گردشگران خارجي و داخلي از آن ديدن مي کنند به نحوي که حتي افراد و گردشگراني که از ديگر آثار تاريخي موجود در استان يزد اطلاعي ندارند تنها و تنها براي ديدن اين مسجد به يزد سفر مي کنند.

عزيزالله سيفي اظهار داشت: مسجد جامع در زمره بناهايي است که سال گذشته بيشترين بازديدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست اين بنا را براي بازديد انتخاب مي کنند.

وي همچنين با اشاره به جاذبه مذهبي بنا يادآور شد: در اين مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا مي شود و عده زيادي از مردم شهر و مسافران از اين بخش عبادي نيز استفاده مي کنند.

به گفته وي اين بنا به شماره 206 در فهرست آثار ملي کشور ثبت شده است.