همان اول مصاحبه نيم نگاهي به دستگاه ضبط در دستم مي كند و مي گويد «اگر كم تر از دو گيگ حافظه داشته باشد، فول مي شود…» و اين يعني «عليرضا رضائي عارف» برگزيده انواع و اقسام جشنواره هاي كارآفريني كه در چندسال اخير برگزار شده، كلي حرف دارد از نوآوري هايي كه به قول خودش همه ملي و فرا ملي است. رضايي ۳۵ ساله و ساكن همدان كه ذهنش پر از ايده هاي خلاق است، تنها ۴ طرح را توضيح مي دهد درحالي كه ۱۷ ايده مختلف در ذهنش دارد و مي گويد: اگر بخواهيد همه شان را آناليز مي كنم و هركدام را كه گفتيد كاربردي نيست از ليستم خط مي زنم.اما مطمئن باشيد تمام اين ۱۷ طرح ملي و فرا ملي است…او خيلي حرف براي گفتن داشت و صفحه ما ناتوان از انعكاس همه حرف هايش …
گفتگوي صفحه نسل سوم روزنامه كيهان با اين كارآفرين نمونه را آنهايي بخوانند كه شبانه روز خود را براي يافتن يك ميز و نشتن پشت آن مي گذرانند. لذت خواندن يك گفتگوي پرانرژي و اميد بخش را از دست ندهيد! اگرچه وزارت كار براي چندمين سال پياپي جشنواره كارآفريني برگزار مي كند و طي آن از عده اي تجليل مي كند و عكسي و دستي و جشني و تمام! چه زماني قرار است از نخبگان به شكل عملياتي استفاده كنيم، خدا مي داند! آنها كه خيلي دنبال اصلاح الگوي مصرف هستند هم اين گپ ما را از دست ندهند.

آقاي عارف شنيده ايم شما از طرحي براي آبياري زمين كشاورزي خود استفاده مي كنيد كه اگر در سطح كشور اجرا شود مشكل بي آبي را حل خواهد كرد. توضيح مي دهيد داستان چيست؟
در زمين خودم شبكه اي بوجود آوردم كه نياز به هيچ گونه «انرژي» براي آبياري ندارد اما هر جاي باغ كه فلكه باز شود آب ۶ متر فواره مي زند. در اين شبكه آب رساني نه از برق استفاده شده و نه انرژي موتور و ديزل. با تلفيق يك فناوري قديمي و با فناوري جديد اين طرح را اجرا كردم. نيرويي را كه باعث ايجاد اين فواره مي شود از شرايط زمين گرفتم. ايجاد انرژي به اين صورت است كه منبع تامين آب ۲۲ متر ارتفاع دارد و ۱۲۰۰ متر لوله كشي كرديم و فشار آب را به زمين پايين دست انتقال داديم.

آن وقت ۶ متر فواره؟!
اوايل كه مي خواستيم اين كار را انجام دهيم كسي باورش نمي شد و موقع ارائه طرح گفتند كه امكان ندارد؛ بايد ايستگاه پمپاژ داشته و ترانس برقي موجود باشد و آب از اين طريق پمپاژ شود. الان بعد از ۴ سال از آن بازديد مي كنند و طرح نمونه استان همدان هم شناخته شد. اين طرح را به يك پروژه تحقيقي در قالب آب فراوان و برق سبز تبديل كردم. اگر اين پروژه به معناي واقعي اجرايي شود ما در ايران كمبود آبي نخواهيم داشت و علاوه بر آن صادر كننده هم خواهيم بود.
كمي باور كردني نيست…
اگر كسي مي گويد اين طرح اجرايي نيست بيايد تا آن را ثابت كنم. حاضرم اين را به تمام كارشناسان اثبات كنم. مقاله اي نوشتم تحت عنوان «انرژي هاي تجديد پذير نهفته در ارتفاعات كوهستان هاي ايران؛ آبياري ثقلي، برق سبز و توسعه پايدار» و اين مسئله را از نظر عملي، علمي و تكنيكي و … بررسي كردم. اين مقاله حاصل تجربه و پژوهش من است. مسئولان بيايند و بازديد كنند. علاوه بر اين مي خواهم توسط همين طرح، كه هيچ انرژي مصرف نمي كند، برق هم توليد كنم.

چطور؟
ايجاد انرژي از طريق استفاده از اختلاف ارتفاع است و از اين اضافه ارتفاع ايده اي به ذهنم رسيده و منتظر وام و كمكي حتي در زمينه تكنولوژي نيستم در سال جديد دستگاه مولد برق را مي سازم و از آبي كه اختلاف ارتفاع دارد برق توليد مي كنم، البته اين روش هنوز در دنيا استفاده نشده است.
ببينيد ما آب را در دشت رها مي كنيم و نهايتا در خوزستان جلويش را با ساخت سد كرخه و هزينه چندصد ميليارد توماني مي گيريم درحالي كه انرژي اصلي ما در كوهستان هاست. دماوند ۴ هزار متر از سطح دريا ارتفاع دارد و دشت خوزستان از سطح دريا فقط ۲۰ متر اختلاف ارتفاع دارد. يعني ما ۳۹۸۰ متر ارتفاع را از دست داديم و سدي ساختيم كه تنها ۹۰ متر ارتفاع ايجاد كرده است. در صورت اجرايي شدن پروژه ام مي توانم بدون مصرف انرژي برق توليد كرده و بجاي لوله هاي ۵۰ اينچي نفت لوله هاي ۱۰۰ اينچي آب را در كشور ايجاد و آب آن را تامين كنم.

از نظر اقتصادي برآوردي داشتيد؟
سود اين طرح اصلاقابل محاسبه نيست. من مي گويم يك ميليارد متر مكعب آب با اين طرح مي توانم براي كشور به ارمغان بياورم و ثابت مي كنم، نه هزينه اي مي خواهم و نه وام و نه هيچ. فقط طرح را بازديد كنند و پروژه را به من بسپارند. مسئولان مي گويند اگر ۳۰ درصد آب كشور اضافه شود مشكل كم آبي حل خواهد شد. من خيلي راحت مي گويم آب در دسترس كشور را يك ميليارد متر مكعب افزايش مي دهم. هيچ امكاناتي هم نمي خواهم فقط پروژه اي را به من محول كنند و بگويند اين را تحويل بده! من باتوجه به پتانسيل موجود اين كار را انجام مي دهم. البته اگر نيايند هم اين كار را انجام مي دهم. الان رايزني هاي محلي را با جامعه هدفم انجام دادم. استقبال هاي محلي صورت گرفته و نهايتش اين است كه خودم انجام مي دهم.

دقيق ترش را بگوييد…
در ۵۰۰ هكتار زمين آب را ۸ برابر مي كنم. درحالي كه اگر مي خواستم سنتي كشاورزي كنم كه زمين كشاورزيم اصلاوجود نداشت. ابتدا در زمين پدرم صرفه جويي ايجاد كردم و بعد در اين زمين آن را توسعه دادم. الان زمين خودم ۷۰ هزار متر است و ۳هزار اصله درخت را از اين طريق آبياري مي كنم.

اگر قرار بود سنتي كشاورزي كنيد نه كارآفرينانه، چه؟
اولين صرفه جويي اقتصادي اين است كه در سال ۸۳ بايد ۵ ميليون تومان براي ترانس برق هزينه مي كرديم و ۵ ميليون تومان هم براي تير برق و تابلو و … به علاوه پول برقي كه بايد پرداخت مي كرديم. اين جداي صرفه جويي آبي است كه داشتيم و تازه مي خواهيم برق هم توليد كنيم. توليد برق در اين پرو ژه، براي اولين بار، به نظرم يك انقلاب در كشاورزي است.

فكر مي كرديد به نتيجه برسيد؟
پدرم وقتي مي خواست آبياري باراني در زمينش ايجاد كند برخي از افراد روستا مي خنديدند و مي گفتند فلاني مي خواهد استغفرالله در كار خدا دخالت كند. اما الان همه از طرح ما الگو مي گيرند و حتي سه ماه منتظر مي مانند كه من يك روز فرصت كنم و دو ساعت بروم روي زمينشان بگويم با توجه به شرايط اين طرح را اجرا كن…

قضيه فروش آكواريوم و داستان ماهي و وانت چيست؟
در فروش ماهي مشكلي به نام بازاريابي داشتيم. اولين ايرادي كه مردم براي خريد آن مي گرفتند اين بود كه اين ماهي تازه است يا نه. يكي چشم ماهي را نگاه مي كرد و يكي آبشش و …با توجه به تجربه ۹ ساله اي كه كه در فروش ماهي داشتم فكر كردم بهتر است ماهي را زنده بفروشيم. البته در اين تجربه ۹ ساله هم شكست داشتم و هم موفقيت. سال ۸۱ به علت سرمايه گذاري اشتباهي كه روي ماهي انجام دادم تمام سرمايه ام را از دست دادم. هم پرورش ماهي داشتم و هم فروش. در پرورش ماهي ۵ سال در استان نمونه بودم. وقتي روي فروش آمدم در شبكه توزيع، مشتري زياد گرفتم و سرمايه به اندازه شان نداشتم. نسيه دادن من را شكست داد. دو تا ماشين و خانه را فروختم و زندگي ام تقريبا به حالت ايست رسيد. اما از «ماهي» به علت اينكه سرمايه ام را از دست داده بودم نااميد نشدم و با تجربياتي كه داشتم شرايط را براي خودم قابل تحمل كردم.

چه ايده اي به ذهنتان رسيد؟
۷ سال پيش جزء زنده فروش ها بودم براي شخصي از همدان تا تهران در تانكر آب معمولي، ماهي مي بردم. براي همين پژوهش هايي در بحث فروش انجام دادم. نقطه ضعف ها را كه بررسي كردم، ديدم اگر ماهي را كه با ماشين مي برم، ببينم خيلي بهتر است. اولين كاري كه كردم اين بود كه شيشه اي پشت سرم در تانكر زدم تا از آينه وسط كه نگاه مي كنم ماهي را ببينم. بعد كم كم شيشه ها را افزايش دادم و ديدم كه تانكر دوام آورد. اين ماشين الان ۲ سال و نيم است در همدان كار مي كند و استقبال خوبي از آن هم شده است. مردم خيالشان راحت است كه ماهي تازه مي خرند. البته ديگر اين طرح را قبول ندارم و دارم طرح نويي را پياده مي كنم. شركتي تاسيس كردم به نام «قزل منزل» كه با روش جديدتري ماهي را به منزل مردم مي رساند.

كمي هم از شركت جوينده تان بگوييد كه كلي بازتاب داشت و آنهايي را كه گمشده اي داشتند به طرف شما كشاند!
كيفم سرقت شد و زماني اين اتفاق افتاد كه به معناي واقعي به جايي رسيده بودم كه بعضي ها به آن مي گويند: باختن! فروختن خانه و ماشين سر قضيه ماهي و … وقتي براي گرفتن المثني به اداره ثبت احوال مي رفتم و مي ديدم تعداد مراجعه كنندگان كم نيست، شروع كردم به تحقيقات. سر صحبت را باز مي كردم و اينكه شما چه چيزي گم كرديد و كجا و چگونه و … مي خواستم بدانم مشكل او هم مثل من هست يا نه. آماري در ذهنم شكل گرفت…« پس مثل من زياد هستند.» يك داده خوب براي انجام پروژه. در اينترنت تحقيق كردم و نرم افزاري براي دسته بندي اطلاعات حجيم برنامه ريزي كردم. شركت هاي معتبر برنامه نويسي را پيدا كردم. شركتي حاضر شد در آن شرايط كه هيچ پولي نداشتم مجاني براي من برنامه بنويسد…

مجاني؟ آنهم شركت برنامه نويسي؟
البته اين برنامه بعدا برايش ده ها ميليون سود داشت و دارد. پول نداشتم اما متقاعدشان كردم كه اين كاري كه مي گويم، شدني است و بر اساس اعتقادي كه درشان ايجاد كردم حاضر شدند برنامه را برايم بنويسند. همزمان با سازمان هاي پيدا كننده اشياي گمشده ارتباط برقرار كردم؛ تاكسي راني، اتوبوس راني، پست، مترو، راه آهن و فرودگاه، حرم امام رضا(ع) و … نتيجه اين شد كه من فهميدم بايد شركتي تاسيس كنم. مكاني را اجاره كردم كه ميز و صندلي هم داشته باشد چون در صورت نداشتن ميز و … بايد يكي دو ميليون تومان هزينه مي كردم. بعد شروع به نوشتن قراداد و تفاهم نامه با سازمانهاي مربوطه كردم.

نتيجه؟
ماه اول ۴ هزار تومان، ماه دوم ۹ هزار تومان، ماه سوم ۳۵ هزار تومان، ماه چهارم ۹۰۰ هزار تومان، ماه پنجم ۳ ميليون و پانصد هزار تومان، ماه ششم ۵ ميليون و الان ماهي ۲۵ ميليون تومان در آمد دارم. اين درحالي است كه ابتدايي كه مي خواستم شركت را راه بياندازم برخي ها به شوخي مي گفتند جورابم گم شده، توي بانك اشياء تو نيست؟ يعني ايده ام برايشان خنده دار بود.

سبك كار چطور است؟
نرم افزار را مجاني به سازمان هاي پيدا كننده مي دهيم. آنها با ورود اطلاعات مشكل خودشان را حل مي كنند و مردم مي توانند با مراجه به پست مركزي هر استان مدارك خودشان را در بانك ما جستجو كنند. اول يك جستجوي مجاني انجام مي شود در صورتي كه پيدا شده باشد آدرس مي دهيم تا بروند و تحويل بگيرند.
اگر در سرچ اوليه پيدا نشد فرمي را پركرده و مشخصات شيءگم شده را و مشخصات خودشان را مي نويسند. ما تمام اطلاعات گم شده ها را داريم و پيدا شده ها را هم داريم و وقتي جستجو مي شود مدارك پيدا شده را تلفني به صاحبش اطلاع مي دهيم تا برود و فرضا در پست فلان شهر مدركش را تحويل بگيرد و هزينه اي( دوهزار تومان) دريافت مي شود. قرار است كار از اين راحت تر هم بشود و اطلاعات از طريق sms به افراد اطلاع داده شود. شركت جوينده در حال حاضر ۴۰ كارمند دارد و ماه بعد به ۷۰ نفر افزايش پيدا مي كند.

برآورد اقتصادي طرحتان را حساب كرديد؟
ما ثابت كرديم كه اگر شركت جوينده در كل كشور توسعه پيدا كند روزانه يك ميليارد و ۷۵۰ميليون تومان براي كشور صرفه جويي خواهد داشت…

چطور؟
وقتي يك گوني معادل ۶ هزار گواهي نامه گم و ابطال شود، اگر هر گواهينامه جمعا براي شما و دولت و سازمانهاي صادر كننده ۵۰ هزار تومان هزينه داشته باشد، ۳۰۰ ميليون تومان هزينه خواهد داشت. با همين آمار كه پيش برويم به يك ميليارد و ۷۵۰ ميليون تومان در روز مي رسيم. من در جشنواره شيخ بهايي اين رقم را گفتم و از آن دفاع كردم. اينكه چند بار مراجعه مي كنيد براي گرفتن المثني، فيش واريزي، بنزين مصرفي، نيروي كار و انرژي و … همه اينها را كه محاسبه كنيم به عدد بالاي ۱۰۰ هزار تومان مي رسيم. اگر ميانگين ۵۰ هزار تومان هم باشد به رقم گفته شده در روز مي رسيم. يعني صرفه جويي ۷۰۰ ميليون دلار در سال براي كشور.

چقدر قبول داريد كه جوانان كار ندارند و بايد دولت برايشان كار ايجاد كند و …؟
احساس مي كنم كسي كه مي گويد بي كار هستم خيلي بي دست و پاست! كار ريخته است و فقط يك فكر درست مي خواهد. معتقد هستم كسي در هر كاري كه هست بايد مرتب توسعه اش بدهد. حتي فروشندگي هم اگر مي كند آخر سال بايد ۱۰ تا شعبه داشته باشد. به نظر من توسعه و بازار يابي بايد درست باشد.
فرض كنيم گران ترين خوراكي دنيا خاويار باشد. من يك كيلو خاويار درجه يك به شما مي دهم، در يك كيسه فريزر بريز و دور ميدان رسالت تهران براي فروش ببر. هيچ كس آن را كيلويي هزار توان هم نمي خرد. همه مي گويند كه قطعا يا خاويار نيست يا مشكلي دارد. پس اگر بهترين جنس دنيا را هم داشته باشيد اما نتوانيد به معناي واقعي معرفي اش كنيد، باختيد. زعفران را داريم و اسپانيا سودش را مي برد. فله اي مي خرد، گرمي بسته بندي مي كند و به نام زعفران اسپانيا مي فروشد، يك ارزش افزوده هم به خاطر اسپانيايي بودنش مي برد. آنوقت بي كارها در ايران چه مي كنند؟ بعضي هاشان با پوش ذرت زعفران تقلبي درست مي كنند و مي فروشند. چرا كسي كه مي گويد بي كار است از همين فرصت ها استفاده درست نمي كند تا روي زعفران واقعي كار كند؟ زعفران تقلبي را كه ديگر دولت راهش را نشان نمي دهد، كار خود مردم است. زماني كه شركت جوينده را تاسيس كردم فقط ۱۰ تا خودكار و يك كامپيوتر پنتيوم تري از خانه ام آوردم و بعدا يك ميليون تومان قرض، از پدر و برادرهايم هم كمك گرفتم. داشته هايم را جمع كردم و شركت جوينده را تاسيس كردم كه كار بزرگي بود.

پس مشكل بيكاري كجاست؟
اگر بگوييم سرمايه ندارم، حمايت ندارم و … نمي شود چون نداشته ها خيلي بيشتر از داشته هاست. برخي جوانان مي گويند من ليسانس دارم و فارغ التحصيل شدم. بدترين كلمه همين فارغ التحصيل شدن است. گيريم كه هزار تا كتاب خواندم تا فارغ التحصيل شدم. اگر بروم يك كتابخانه با چندهزار كتاب كه من نخواندم آنوقت هم فارغ التحصيل شده ام؟ برخي ها امكانات و شرايطي از نظر ذهني و روحي و مالي ندارند اما به نظر من مهمترين چيزي كه ندارند «فكر» است چون نمي آيند داشته هايشان را ليست كنند به جاي نداشته ها. به فرض من يك پسرعمويي دارم كه ۱۰ هزارتومان پيش او اعتبار دارم، خوب اين يك داشته است!

به غير از اين چه؟
من تا وقتي كه كارآفرين نشده بودم نمي دانستم از طريق كارآفريني مي توان ظرفيتهاي بيشتري ايجاد كرد. در پيگيري ها براي انجام كارهايم نزد مسئولان فهميدم اگر قرار باشد مثل همه درخواستم را بگويم پس هيچ فرقي با همه ندارم. وقتي كه مي روم اولين كاري كه مي كنم اين است كه تمام كارهايم را حتي در حد ۲۰ كلمه تشريح مي كنم. در تعريف جهاني معلوليت، سازمان ملل يا يونيسف تعريف جديدي از معلويت ارائه داده است؛ معلول كسي است كه نتواند با جامعه اطرافش ارتباط برقرار كند. اينكه معلول روي ويلچر را معلول بدانيم كاملااشتباه است. قبل از ريشه كن شدن بي آبي و بي كاري و … بايد «بي فكري» ريشه كن شود. چون اول بايد فكر كرد تا بعد به توليد رسيد. اگر جوان كار داشته باشد هم مشكلات روحي و رواني كم مي شود و هم معضلات اخلاقي كم شده و هم امنيت بالامي رود.

به نظرتان مشكل چرخه كند توليد در كشور چيست؟
مشكل چرخه توليد «برنامه ريزي» است و چه مردم و چه مسئولان به اندازه مشكلاتي كه بر سر راه توليد ايجاد مي كنند، مقصرند. كارخانه اي كه نياز به وام دارد خيلي بهش سخت مي گيرند. به نظر من مشكل از شخص بانكي نيست، مشكل از مشاوري است كه در برنامه ريزي خود مي گويد اين كارخانه در خط توليد خود بايد فلان قدر سرمايه در گردش داشته باشد. طرح دادنش مهم نيست اما اگر مشاور يك بازار جديد را به شخص معرفي كند مهم است.
طرز فروش هم غلط است. اينكه فرضا پرورش قارچ يا گاوداري را جايي مي زنيم كه شرايط مناسبي ندارد. مثلابراي تهيه مواد و مصالح مورد نياز بايد كلي مسافت طي شود. درصورتي كه مثلااگر بخواهيم پودر ماهي توليد كنيم بايد كارخانه اش جايي باشد كه مواد اوليه اش هم نزديك مكان باشد. با همين فكر كارخانه اي قرار است بزنم كه در آينده هيچ كس نمي تواند با من رقابت كند!
مشكل توليد ما بيشتر به علت نداشتن برنامه ريزي و راه فروش است، بعد دولت. از همان ابتدا نياز سنجي و امكان سنجي نمي شود بعد كه به مشكل خورديم ، مي گوييم هزينه ها بالاست. خوب اگر ماده اوليه در نزديكي محل توليد باشد چنين مشكلي پيش نمي آيد.

پس بروكراسي چه؟
در كار خودم همه درها را يكي يكي و با احترام مي زنم. بعد صدايش را بلند مي كنم و اگر بسته بود درهاي بعدي و بعدي، اگر نشد از همان اولين در شروع مي كنم به شكستن درها. اين را در بحث جوينده و ماهي و گرفتن مجوز كارخانه اجرا كردم. تمام «نه» و «نمي شود» ها را كنار زدم. مي گوييم بروكراسي اداري؛ يك كارمند مي تواند وظيفه اداري خودش را انجام ندهد؟ بايد انجام دهد اما مسئله اي كه وجود دارد اين است كه براي انجام كارمان به ادارات، دو منظوره وارد شويم…

يعني چي؟
اگر مي خواهم براي گرفتن مجوز كاري به اداره آب بروم چه اشكالي دارد تحقيقي هم برروي آب معدني انجام دهم؟ دو سه منظوره كه وارد اداره اي شوي نه تنها از كارت عقب نمي ماني بلكه بروكراسي اداري برايت تبديل به فرصت هم مي شود. دنبال كاري مي رويم، فرضا «جهاد» بن بست ايجاد كرده و مي گويد به علت منابع طبيعي است. خب همين منابع طبيعي تعريفش چيست و به چه صورت مي توان از آن پول در آورد و اگر كارشناسي در مقطعي مخالفت مي كند، علتش چيست؛ مثلاوجود رودخانه… خب اين يك پتانسيل و فرصت است! به نظر من بروكراسي اداري را هم مي توان تبديل به فرصت كرد. برخي ها مي گو يند كه مي خواهند در يك زمينه فعاليت كنند كه به نظر من درست نيست. مشكل ها بايد آناليز و حل شوند. من به كسي كه كتاب «مشكلات را چگونه شكلات كنيم» واقعا احسنت مي گويم. مشكلات را مي توان شكلات كرد. وقتي مشكلي آناليز شد اتوماتيك وار راه حل ها هم پشت سرش مي آيد.

تعريف كارآفريني از نظر شما چيست؟
همه تعريفات خوبي دارند و نياز به تعريف جديد نيست؛ تبديل ايده به پديده و … ولي به معناي واقعي كارآفريني يعني مبارزه با مشكلات. حداكثر ريسك و خطر و مشكل. اگر كسي به معني واقعي با آن درگير و پيروز شد، كارآفرين است.

ايده ها چطور به ذهن شما مي رسند؟
هر چيزي را در هر حالتي كه به ذهنم بيايد، يادداشت مي كنم، چه در حالت رانندگي و چه در خواب. يادداشت ها خيلي كمك كردند و بيش از ۵۰ درصد از پيشرفتم به خاطر همين يادداشت هاست. چيزي كه يك لحظه به ذهنت مي رسد و ممكن است چند ثانيه بعد فراموش شود تبديل به قطعه اي از يك پازل بزرگي مي شود كه ما در آن زندگي مي كنيم. وقتي پازل ها كنار هم چيده مي شود و ايده روي كاغذ جان گرفت به مرور تبديل به يك فرصت و شرايط استثنايي مي شود. وقتي با اين شرايط پيش رفتيد ديگر نگران اين نيستيد كه ايده تبديل به پديده مي شود يا نه چون قرار نيست همان لحظه اين اتفاق بيافتد. قطعات پازل كنار هم بعد از مدتي جور مي شوند و بعد از چند روز چندين ايده خوب خواهيم داشت.

فرزند هم داريد آقاي عارف؟
يك دختر ۱۲ساله و يك پسر ۱۰ ساله…
همان موقع گوشي همراهش را در مي آورد تا آخرين اس ام اس رسيده را نشانم دهد؛ سلام بابايي چرا تماس نمي گيري؟

ذهن فرزندانتان را چطور ايده پرور بار مي آوريد؟
فقط مي گويم هرچه به ذهنتان آمد، بنويسيد. عادت كردند كه كنكاش كنند و بگويند. من گفتن را قبول نمي كنم و مي گويم بايد بنويسيد. بهشان مي گويم فكر كنيد چه چيزهايي اگر بشود خوب است؟ بعد بشماريد ببينم چند تا اختراع در ذهنتان داريد؟ آخرين فكري كه پسرم گفت اين بود كه چه كنيم كه اگر اتو افتاد، برقش قطع شده و آتش سوزي نشود.
من بابت هر ايده بچه ها را تشويق مي كنم و بهشان جايزه مي دهم. مدرسه به دخترم گفتند درباره مخترع بنويس و همه دنبال اديسون و گاليله و… رفتند. من گفتم نگاه كن اطرافمان ببين چه مخترعاني داريم. رفتيم و درباره پرفسور موسيوند كه اهل روستاهاي اطراف همدان است و قلب مصنوعي اختراع كرده، تحقيق كرديم كه تحقيق در مدرسه اول شد.

و حرف آخر ؟
خواستن توانستن است و «ايراني» مي تواند…