[dārsi wentwərθ tāmpsən]
D`Arcy Wentworth Thompson
(ت. ادینبرا، اسكاتلند، 12 اردیبهشت 1239/ 2 مه 1860؛ و. سنت اندروز، اسكاتلند، 31 خرداد 1237/ 21 ژوئن، 1948)، تاریخ طبیعی، ادبیات باستانی، ریاضیات، اقیانوس نگاری.
تامپسن فرزند دارسی ونت ورث تامپسن بود. پدرش معلم ادبیات یونان و روم باستان در دبیرستان ادینبرا و، سپس، استاد همین رشته در كالج كویئنز در گالوِی بود. مادرش فَنی گَمجی، دختر جوْوزف گمجی، جرّاح دندانپزشك بود. برادر فنی آرثر گمجی بود، كه «نخستین دانا در شیمی زیستی» بشمار می‌رفت. تامپسن در دبیرستان ادینبرا و دانشگاه ادینبرا تحصیل كرد (1256-1259)؛ در دانشگاه كالبدشناسی را با ترنر آموخت، شیمی را با كرام براون، و جانورشناسی را با وایویل تامسن، كه بتازگی از سفر تحقیقی با كشتی «چَلنجر» بازگشته بود. آنگاه در كالج ترینیتی كیمبریج به تحصیل پرداخت (1259-1262)؛ در آنجا كمك هزینه‌ی تحصیلی می‌گرفت، و جانورشناسی را زیر نظر فرانسیس م. بَلفور و فیزیوْلوژی را زیر نظر مایكل فاستر مطالعه می‌كرد. هنگامی كه در آنجا درس می‌خواند نخستین اثرش را، كه ترجمه‌ی كتاب Fertilisation of Flower («باروری گلها») اثر هـ. مولر بود، و چارلز داروین مقدمه‌ای بر آن نوشته بود، منتشر ساخت. او در امتحانات نهاییِ بخشهای اول و دومِ علوم طبیعی عالی‌ترین امتیازها را بدست آورد و به مدت یك سال زیر نظر فاستر فیزیوْلوژی تدریس كرد. در 1263 به معلمی زیست شناسی در كالج دانشگاهی داندی انتخاب شد، و در 1296 برای تصدی كرسی درس تاریخ طبیعی به سنت اندروز انتقال یافت.
نخستین پژوهش دریایی تامپسن، یعنی تحقیق درباره‌ی خوك آبی خزدار، در 1275 و هنگامی صورت پذیرفت كه وی از طرف دولت بریتانیا به دریای برینگ اعزام شد. تامپسن، پس از آن كه در سال 1275 به عنوان نماینده‌ی بریتانیای كبیر در كمیسیون انگلیسی- امریكایی تحقیق در مورد خوك آبی دریای سیاه، كه در واشینگتن تشكیل شده بود، شركت كرد، به پاس توفیقش در این مأموریت، در 1277 به دریافت «نشان باث» مفتخر شد. او، به عنوان یكی از اعضای مؤسس «شورای دایمی بین المللی برای كاوش در دریاها» از 1281 تا 1326 در آن شورا خدمت كرد: رئیس «كمیته‌ی آمار» و سردبیر Bulletin statistique («خبرنامه‌ی آماری») بود (1281-1326).
تامپسن در سالل 1280 با موْرین دروری ازدواج كرد، و از او صاحب سه دختر شد. در 1295 به عضویت «انجمن سلطنتی» برگزیده شد؛ در 1307 رئیس «مجمع ادبیات باستانی» (انگلستان و ویلز)، از 1313 تا 1318 رئیس انجمن سلطنتی ادینبرا، و در 1315 رئیس «مجمع اسكاتلندی ادبیات باستانی» بود. در 1316 ضمن مراسم تاجگذاری پادشاه به وی مقام اشرافی اعطا شد.
تامپسن در هیچ طبقه یا مقوله‌ی خاصی نمی‌گنجید؛ او به یك اندازه دانش پژوه، دانشمند، طبیعیدان، متبحّر در ادبیات یونان و روم باستان، ریاضیدان، و فیلسوف بود. وی، كه عشق به ادبیات باستانی را از پدر به ارث برده و در سایه‌ی پدربزرگ دانشمندش رشد كرده بود، چنان كه گویی بر زمین نشسته و پاها را از دو طرف آویخته باشد، هر دو دنیا[ی قدیم و جدید] را زیر سلطه‌ی خود داشت.
مقاله‌ی تامپسن، با عنوان «درباره‌ی شكلهای تخم مرغ و علل تعیین كننده‌ی آنها» كه در 1287 در نشریه‌ی Nature («طبیعت») انتشار یافت، نشان می‌دهد كه اندیشه‌ی او در چه راستائی سیر می‌كرد. وی، در خطابه‌ای كه در 1290 به مناسبت احراز مقام ریاست بخش D «مجتمع بریتانیایی»، با عنوان «عظمت طبیعت، یا مسائل بزرگتر زیست شناسی»، ایراد كرد، برای نخستین بار به بحث درباره‌ی چیزی پرداخت كه آن را «كندوكاو در مرز میان ریخت شناسی و فیزیك» نامید. این خطابه مقدمه‌ای بود بر كتاب On Growth and Form («درباره‌ی رشد و صورت»، 1917)، كه بزرگترین خدمت او به نوشته‌های علمی بشمار می‌رفت. تامپسن در این اثر راه خود را از جانورشناسی زمان خویش، كه به موضوعهای سنتی مربوط به كالبدشناسی تطبیقی و تكامل سرگرم بود، جدا كرد، و مسائل ریخت شناسی را با ریاضیات مورد بررسی قرار داد. مضمون كار بسیار ابتكاری، نامتعارف، و انقلابی بود. فصل «درباره‌ی مقایسه‌ی صورتهای مرتبط» نمایشی است از تغییر شكل منظم صورتهای آلیِ مرتبطی كه نقشه‌ی آنها بر طبق روش مختصات دكارت ترسیم شده است. نمودارهای تبدیل به كارهای دیگری كه درباره‌ی مسائل رشد صورت گرفته یاری رسانده‌اند و برای پژوهش در رشته‌های رویان شناسی، رده بندی، دیرین شناسی، و بوم شناسی مؤثر بوده‌اند.
تامپسن هیچ مكتبی در تحقیق بنیاد ننهاد و هیچ گروهی از مریدان را به دنبال نداشت. اما تأثیر نامستقیم كتاب «درباره‌ی رشد و صورت»، چندان گسترده و مهم است كه برآورد كردن آن ساده نیست. دانشمندان، مهندسان، معماران، نقاشان، و شاعران به دین خود به این رساله- كه حوزه‌ی وسیعی از كشفهای علمی، اندیشه، و تاریخ را دربرمی‌گیرد- اذعان كرده‌اند.

كتابشناسی

یكم. كارهای اصلی.

برای دستیابی به فهرست نوشته‌های منتشر شده‌ی دارسی ونت ورث تامپسن، _ Essays on Growth and Form (‌كه در پایین به آن اشاره شده است)، 386-400.
آثار عمده بدین قرارند: The Fertilisation of Flowers، از ه. مولر، ترجمه و ویرایش تامپسن، همراه با مقدمه‌ای به قلم چارلز داروین (لندن، 1893)؛ A Bibliography of Protozoa,Sponges,Coelenterata, and Worms for the Years 1861-1883 (كیمبریج، 1885)؛ «John Ray»، در Encyclopedia Britannica، چاپ نهم، جلد بیستم( 1886)؛ A Glossary of Greek Birds (آكسفرد، 1895)؛ «On the Shapes of Eggs,and the Causes Which Determine Them» در Nat، 78 (1908)، 111-113؛ Historia animalium، از ارسطو، ترجمه و ویرایش تامپسن (آكسفرد، 1910)؛ « Magnalia Naturae;or the Greater Problems of Biology»، در Nat، 87 (1911)، 325-328؛ در Smithsonian Institution Annual Report (1911) تجدید چاپ شد؛ On Aristotle as a Biologist، با مقدمه‌ای درباره‌ی هربرت اسپنسر (آكسفرد، 1911)؛ «Morphology and Mathematics»، در TRSE، 50 (1915)، 857-895؛ On Growth and Form (كیمبریج، 1917)؛ «Natural Science:Aristotle»، در The Legacy of Greece، ویراسته‌ی ر. و. لیوینگستن (اكسفرد، 1921)؛ Science and the Classics (آكسفرد، 1940)؛ و A Glassary of Greek Fishes (آكسفرد، 1947).

دوم. خواندنیهای فرعی..

نوشته‌های مهم درباره‌ی تامپسن و آثارش بدین قرارند: D`Aecy Wentworth Thompson,The Scholar Naturalist,1860-1948، از روث دارسی تامپسن، همراه با پی نوشتی از پ. ب. مداوار، «D`Arcy Thompson and Growth and Form»(‌آكسفرد، 1958)؛ Essays on Growth and Form، از و. له گروس كلارك و پ. ب. مداوار (آكسفرد، 1945)؛ و The Remarkable Gamgees، از روث دارسی تامپسن (ادینبرا، 1974).
بررسیهای كوتاه و سوكنامه‌ها عبارتند از« D`Arcy Thompson»ف از كلیفرد دوْبل، در ONFRS، 6 (1949)، 599-617؛ «Sir D`Arcy Thompson,C. B. , LL. D. ,F. R. S»، از و. ت. كالمن، در Royal Society of Edingurgh Year Book (1946-1948)، 44-48؛ «Sir D`Arcy Thompson as Classical Scholar»، از داگلس یانگ، همان، «D`Arcy Wentworth Thompson» از ر. كلارك، در JCo، 16، شماره‌ی 1 (1949)، 9-13؛‌«In Memoriam D`Arcy Wentworth Thompson»، از ا. هاچینسن، در ASci، 36 (1948)، 577؛ Aspects of Form، ویراسته‌ی لانسلت لا وایت (لندن، 1951؛ چاپ دوم، 1968)؛ Bioenergetics and Growth، از س. بروْدی (نیویوْرك، 1945)؛ Problems of Relative Growth، از ج. س. هاكسلی (لندن، 1932)؛ Beyond Modern Sculpture، از جك برنم (هارمندزورث، میدلسكس، 1968).
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز كولستون، (1387)، زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام...[ و دیگران]، تهران: شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول