تقريبا همه پدرها و مادر‌ها‌، اميدوارند که فرزندانشان افرادي خوب و مسئوليت پذير براي جامعه باشند.
از دگر سو اين حق طبيعي فرزندان ماست که درسهاي مهم را از ما آموخته و عادات مهمي را به آنها آموزش دهيم. ما مي خواهيم کودکاني مسئوليت پذير تربيت کنيم تا تبديل به بزرگسالاني متعهد و مسئول شوند. ما مي خواهيم فرزندانمان به احساسات، افکار و رفتارهاي ديگران احترام گذاشته و مورد احترام ديگران باشند. ما مي خواهيم آنها زندگي سالمي را دنبال کرده و در حاليکه به نيازهاي خودشان توجه مي کنند به احساسات ديگران هم توجه داشته باشند.
واژه مسئوليت از لحاظ لغوي به معني توانايي پاسخ دادن، و در عرف عام به مفهوم تصميم گيريهاي مناسب و موثر است. منظور از تصميم گيري مناسب، آن است كه كودک در چارچوب هنجارهاي اجتماعي و انتطاراتي كه معمولا از او مي رود، دست به انتخابي بزند كه سبب ايجاد روابط انساني مثبت، افزايش ايمني، موفقيت و آسايش خاطر وي شود. مسئوليت ارثي نيست و بايد از طريق تجربه آموخته شود. آموزش مسئوليت پذيري به كودكان، نيازمند جوّي خاص در خانه و مدرسه است. چنين جوي در مورد تصميم گيري ها و پيامدهاي آنها، اطلاعاتي به كودكان مي دهد و منابعي را برايشان فراهم مي كند تا بتوانند تصميمات صحيحي بگيرند و در بزرگسالي، بتوانند مسئوليت هر آنچه را كه در زندگي اش رخ مي دهد، بر عهده گيرد. كودک از نخستين روز زندگي تا بزرگسالي بايد قابليت مسئوليت خويش را افزايش دهد، او از طريق كنش هاي متقابل با والدين، معلمان و همسالانش به اهميت مسئول بودن پي مي برد. اين كنش هاي متقابل، شامل انتظاراتي است كه از كودک مي توان داشت و اين كه او بايد ياد بگيرد روز به روز به نحوي مناسبتر و موثر تر به آنها پاسخ دهد.
منظور از تصميم گيري مناسب، آن است كه كودک در چارچوب هنجارهاي اجتماعي و انتطاراتي كه معمولا از او مي رود، دست به انتخابي بزند كه سبب ايجاد روابط انساني مثبت، افزايش ايمني، موفقيت و آسايش خاطر وي شود.
اما متاسفانه امروزه، شاهد تعداد بسيار وسيعي از کودکان هستيم که در برابر رفتارهاي خود هيچ مسئوليت پذيري نداشته و در حال بزرگ شدن و ورود به مرحله نوجواني و جواني هستند. مطالعات علمي نشان مي دهد کودکاني که در امتحانات به راحتي تقلب مي کنند، راحت به دوستان و والدين خود دروغ مي گويند و يا در بازي هاي کودکانه تقلب مي کنند، همان بچه هايي هستند که در مورد آموزش مسئوليت پذيري آنها کوتاهي شده است.
اگر نگرشها و رفتار مثبت خيلي زود به کودکان آموخته نشود، مشکلات رفتاري مي تواند خيلي سريع رشد کرده و تا زماني که بزرگتر شوند، اين مشکلات نيز به مرور بزرگ و بزرگ تر شود.
آمارهاي رو به رشد خلافکاري هاي نوجواني، همه و همه نشان دهنده توجه ضعيف والدين به آموزش مسئوليت و مسئوليت پذيري در دوران کودکي است.
اما هنگامي که آموزش مسئوليت پذيري از همان ابتداي کودکي آغاز گردد، عادات خوب جايگزين عادات بد مي گردد. بنابراين بچه ها نياز دارند که مسئوليت پذيري را در سنين پايين ياد بگيرند . اين تغييرات کم کم باعث مي گردد کودکان ما احساس پيشرفت و عزت نفس کنند. آنها تمايل خواهند داشت که بازخورد مثبت دريافت کنند که اين باعث ايجاد مسئوليت پذيري در کودکان مي شود.
در ادامه پيشنهاداتي به شما عزيزان ارايه مي گردد تا با توجه به آن، بتوانيد کودکاني مسئوليت پذير را تربيت نماييد:
کار
يکي از روشهاي موثر آموزش مسئوليت پذيري کودکان، واگذار کردن کارهاي روزمره به آنهاست. اين کارها بايد مناسب سن کودکان باشد. هرچه بچه ها بزرگتر مي شوند، اين مسئوليتها مي تواند پيچيده تر و سخت تر گردد. سپردن اين کارها و فعاليتها بايد متنوع باشد تا مهارتهاي مختلف به آنها آموزش داده شود. از طريق انجام کارهاي روزمره خودکار آمدي و مسئوليت پذيري بچه ها افزايش مي يابد و علاوه بر اين، اين اقدامات باعث دور نگهداشتن بچه ها از بازي هاي کامپيوتري، استفاده افراطي از تلويزيون و به تبع آن افزايش فعاليتهاي بدني بچه ها مي شود.
مطالعات علمي نشان مي دهد کودکاني که در امتحانات به راحتي تقلب مي کنند، راحت به دوستان و والدين خود دروغ مي گويند و يا در بازي هاي کودکانه تقلب مي کنند، همان بچه هايي هستند که در مورد آموزش مسئوليت پذيري آنها کوتاهي شده است.
مراقبت
يک روش مناسب ديگر براي افزايش مسئوليت پذيري در کودکان سپردن مسئوليت و نگهداري حيوانات اهلي (مانند پرندگان، خرگوش، ماهي و ...) و يا گياهان است. براي اين منظور يک حيوان اهلي يا يک گياه را براي کودکتان خريداري کنيد و در اختيار او قرار دهيد و براي او توضيح دهيد که "زندگي اين موجود زنده، بستگي به مراقبت ها و توجهات تو به او دارد. تو بايد به غذا و آب او توجه داشته باشي و يا مراقب او باشي تا در معرض آسيبهايي مثل حمله حيوانات وحشي (مثل گربه) قرار نگيرند و يا اينکه گياه خود را در معرض نور و آب مناسب قرار دهي و با توجهات ويژه اي که به آن داري مانع از خشک شدن آن گياه شوي". بوسيله قبول اين نوع مسئوليتهاست که کودکان مسئوليت پذيري را آموخته و خواهند توانست شکلهاي سخت تر مسئوليت را در آينده به عهده بگيرند.
نکات ديگر
در ادامه نکات ديگري از آموزش مسئوليت پذيري به کودکان عنوان مي گردد:
- اجازه دهيد کودکانتان تاوان و پيامد بي مسئوليتي شان را بپردازند. براي مثال اگر کودک شما دفتر تکاليف خود را گم کرد و يا اسباب بازي اش را شکست، بلافاصله نوع جديد و بهتر آن را در اختيار او قرار ندهيد بلکه هزينه معادل آن کالا را به طور يکباره يا تدريجي از پول توجيبي کودکتان کسر کنيد.
- در مورد ارزش و اهميت مسئوليت پذيري براي کودکتان صحبت کنيد و سعي کنيد از طريق رفتارتان، الگوي خوبي براي او باشيد.
- حتي در سنين پايين نيز به کودکتان فرصت و اجازه ي تصميم گيري در برخي از امور را بدهيد. براي مثال: « زهرا جان دوست داري با پول عيدي هايت چه کار کني؟» و يا «سامان جان، دوست داري براي آخر هفته با پدرت کجا برويم؟»
- روش پس انداز کردن را به فرزندتان بياموزيد. عيد نوروز، ايام تولد و ... فرصت هاي مناسبي براي آموزش اين مهارت در کودکان است چرا که احتمالاً بچه ها هداياي نقدي بدست مي آورند. در اين زمان به کودکتان آموزش دهيد که نيمي از پول خود را در دفترچه حساب پس انداز، قلک و ... ذخيره کند و نيم ديگر را به دلخواه خود خرج کند.
اينها روشهاي متنوعي براي آموزش مسئوليت پذيري به کودکان بود. از طريق همين روشهاي ساده مي توانيد فرزندانتان را براي مسئوليت پذيري بيشتر در آينده پرورش داده و تربيت کنيد. بعد از آموزش مسئوليت پذيري مي توانيد کم کم حس اعتماد، اعتماد به نفس و خود اتکايي را به کودکتان بياموزيد. همه ي اين مؤلفه ها به شما کمک خواهد کرد که يک بزرگسال موفق را به جامعه تحويل دهيد.